ادراک «دیگری» معلول در بستر اجتماعی ایران از دیدگاه متخصصین جامعه‌شناسی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• سحر علیزاده نیری ¹
• علیرضا صادقی ²
• یوسف ادیب ³
• مصطفی قادری ⁴

¹ دانشجوی دکتری برنامه‌ریزی درسی، گروه علوم تربیتی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

² دانشیار گروه مطالعات برنامه‌درسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

³ استاد گروه مطالعات برنامه درسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

⁴ دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.75923.1157

چکیده

هدف پژوهش حاضر، ادراک دیگری معلول در بستر اجتماعی ایران بود. روش پژوهش کیفی و از نوع تحلیل مضمون بود و میدان پژوهش اساتید جامعه‌شناسی دانشگاه‌های شهر تهران بودند. با استفاده از نمونه‌گیری گلوله‌برفی و رسیدن به اشباع داده‌ها، 13 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود. برای تعیین قابلیت اعتماد مصاحبه‌ها از راهبردهایی چون بازبینی توسط شرکت‌کنندگان و یک داور ناظر استفاده شد. تحلیل داده‌ها نیز براساس روش شبکه مضامین آترید-استرلینگ صورت گرفت. نتایج در سه مضمون سازمان‌دهنده شامل موانع نگرشی، موانع فیزیکی و موانع نهادی استخراج شد. به‌طورکلی، نتایج نشان داد که معلولان در مقایسه با دیگر گروه‌ها و اقلیت‌های جامعه، در نظام سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کمتر لحاظ شده‌اند و مسائل آن‌ها به‌خوبی شناسایی نشده است؛ بنابراین نظام تصمیم‌گیری جامعه نیازمند اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌هایی برای حضور و مشارکت فعال معلولان است. بدون مشارکت فعال و برابر معلولان و سازمان‌های نماینده آن‌ها، استراتژی‌ها و برنامه‌های توسعه موجب تداوم و تبعیض علیه افراد معلول می‌شود؛ بااین‌حال، برای مؤثر بودن سیاست‌ها و برنامه‌ها باید باورهای فرهنگی مربوط به ناتوانی را که در جامعه وجود دارد، در نظر بگیرند. اگر بخواهیم در این زمینه یک گام به جلو حرکت کنیم، درک ناتوانی به‌عنوان نقص یا محدودیت باید به‌عنوان یک ویژگی منحصربه‌فرد از هویت کلی فرد بازتعریف شود. با توجه به نقش مؤسسات آموزشی در اجتماعی کردن نسل بعدی شهروندان، مدارس می‌توانند نقشی جدایی‌ناپذیر در پرورش جامعه عادلانه‌تر، به‌ویژه از طریق آموزش چندفرهنگی ایفا کنند تا ضمن ترویج معلولیت به‌عنوان یکی از تنوع‌های فرهنگی موجبات کاهش اختلاف بین گروه‌ها و تقویت روابط بین گروهی را فراهم کنند.

کلیدواژه‌ها

• دیگری
• معلولیت
• کارما
• تحلیل مضمون

20.1001.1.29809452.1401.19.4.7.9

مراجع

1. ایزدپناه، ا.، و شمشیری، ب.(1396). در جست‌وجوی دیگری؛ بررسی جلوه‌های دیگربودگی در ادبیات کودک و نوجوان ایران. مطالعات ادبیات کودکان، 6(2)، 26-1.
2. بهزادپور، م.، و صفردوخت‌اصل، م. (1399). بررسی مشکلات عبوری معلولین جسمی و حرکتی در پیاده‌روها و پارک‌ها شهر کرج با تأکید بر ضوابط و مقررات معلولین. مجله شباک، 6(5)، 260-251.
3. رمضانی قوام‌آبادی، م.ح. (1390). حمایت از معلولین در حقوق بین‌الملل. رفاه اجتماعی، 11(41)، 341-307.
4. صادقی فسایی، س.، و فاطمی‌نیا، م.ع.(1394). معلولیت؛ نیمه پنهان جامعه: رویکرد اجتماعی به وضعیت معلولین در سطح جهان و ایران. رفاه اجتماعی، 15(58)، 192-157.
5. صحرائی اردکانی، م.(1389). حمایت از معلولان و جانبازان از منظر حقوق شهروندی ایران (پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی)، دانشگاه علامه طباطبائی، ایران
6. کفاشیان، غ.(1399). بررسی رابطه نگرش منفی جامعه با طرد معلولین از اجتماع. فصلنامه تأمین اجتماعی، 2(16)، 211-191.
7. محمدی پور، ف.، فتحی، س.، و شیری، ط.(1400). تحلیل گفتمان معلولیت به‌مثابه یک مسئله اجتماعی (با تأکید بر قوانین معاصر ایران)، مطالعات جامعه‌شناسی، 13(52)، 25-7.
8. منتظرقائم، م.، و رمضانی، ح.(1393). تحلیل افراد دارای معلولیت از تصاویر بازنمایی شده از آن‌ها در فیلم‌های سینمایی با تأکید بر فیلم‌های میم مثل مادر، شهر زیبا و زمانی برای دوست داشتن، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 10(37)، 43-66.
9. نظری، ز.، کرکه آبادی، ز.(1399). بررسی شرایط مطلوب بهسازی شهری برای داخلی در شهر اهواز. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 10(37)، 66-43.
10. ﻫﺎﺷﻤﻰ‌ﭘﺮﺳﺖ، م.، ﺷﻴﺩﺎﻳﻰ، ح.، و ﻗﺮﺍﭼﻪ، م. (1400). ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺯﻧﺩﮕﻰ ﺑﺎ ﻣﻌﻠﻮﻟﻴﺖ ﺟﺴﻤﻰ-حرکتی ﻧﺎﺷﻰ ﺍﺯ تصادفات ﺗﺮﺍﻓﻴﻜﻰ: ﻳﻚ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ پدیدارﺷﻨﺎﺳﻰ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺁﻣﻮﺯﺵ ﺑﻬﺪ ﺍﺷﺖ ﻭ ﺍﺭﺗﻘﺎء ﺳﻼﻣﺖ، 9(1)، 32-20.
11. یاری حصار، ا.، سعیدی زارنجی، س.، فرزانه سادات زارنجی، ژ.، و هادی اسکندری، ع.‌ا.(1399). ارزیابی مناسب‌سازی فضاهای شهری برای معلولان و افراد کم‌توان جسمی-حرکتی مطالعه موردی: شهر اردبیل. مطالعات شهری، 9(36)، 132-117.
12. یاری‌قلی، ب.، حسینی، س.ا.، و صیادی، ص.(1396). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی از منظر توجه به دیگری. فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، 6(22)، 258-235.

 

13. Akkaya, A. Y. (2018). Otherization language; Descriptions of disability in Turkish proverbs and idioms. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 89-98.
14. Albert, B. (2004). Briefing note: The social model of disability, human rights and development. Retrieved from https://www.upstate.edu/pmr/pdf/social_model_briefing.pdf
15. Atkinson, V., Aaberg, R., & Darnolf, S. (2017). Disability rights and election observation: Increasing access to the political process. Nordic Journal of Human Rights, 35(4), 375-391.
16. Attride-Stirling, J. (2001). Thematic networks: An analytic tool for qualitative research. Qualitative Research, 1(3), 385-405.
17. Banks, J. A. (2006). Cultural diversity and education: Foundations, curriculum, and teaching (5^th). Boston, MA: Pearson.
18. Bratan, T., Fischer, P., Maia, M., & Aschmann, V. (2020). Implementation of the UN convention on the rights of persons with disabilities: A comparison of four European countries with regards to assistive technologies. Societies, 10(74), 1-25.
19. Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
20. Bricout, J. C., Porterfield, S. L., Tracey, C. M., & Howard, M. O. (2004). Linking models of disability for children with developmental disabilities. Journal of Social Work in Disability & Rehabilitation, 3(4), 45-67.
21. Chanzanagh, H. E., Piri, A., & Garjan, E. A. (2012). The disabled and their everyday life experiences in Iranian culture. International Journal of Social Sciences and Humanity Studies, 4(1), 175-184.
22. Dalton, P. (2017). Ability not disability: A transformative exploration of student experiences in higher education (Doctoral dissertation). National University of Ireland Maynooth.
23. Darcy, S., & Buhalis, D. (2011). Conceptualising disability: Medical, social, WHO ICF, dimensions and levels of support needs. In D. Buhalis., & S. Darcy (Eds.), Accessible tourism: Concepts and issues (pp. 21-44). Bristol, UK: Channel View Publications.
24. Devlieger, P. J. (2005, October). Generating a cultural model of disability. Paper presented at the 19th Congress of the European Federation of Associations of Teachers of the Deaf (FEAPDA), University of Leuven and University of Illinois at Chicago.
25. Dimech, K. (2014). Otherness and mothers of children with disability. Malta Review of Educational Research, 8(2), 364-379.
26. Fitzgerald, J. (1999). Bioethics, disability, and death: Uncovering cultural bias in the euthanasia debate. In M. Jones., & L. A. Basser Marks (Eds.), Disability, divers-ability and legal change (pp. 267-282). Great Britain: Martinus Nijhoff Publishers.
27. Galkiene, A. (2014). The phenomenon of otherness in the experience of pupils with disabilities who learn under the conditions of inclusion. In Baran, J., Gałuszka, I., & Olszewski, S. Chosen topics of supporting persons with a disability (Vol. 2, pp. 24-40). Cracow: Wydawnictwo Naukowe UPK.
28. Haihambo, C., & Lightfoot, E. (2010). Cultural beliefs regarding people with disabilities in Namibia: Implications for the inclusion of people with disabilities. International Journal of Special Education, 25(3), 76-87.
29. Imrie, R. (1996). Disability and the city: International perspectives. London: Paul Chapman Publishing.
30. Imrie, R., & Kumar, M. (1998). Focusing on disability and access in the built environment. Disability & Society, 13(3), 357-374.
31. Kabatova, K. (2014). Persons with disabilities in Kazakhstan: The problem of disabling bio-politics (Master's thesis). OSCE Academy.
32. Kim, E. (2011). Asexuality in disability narratives. Sexualities, 14(4), 479-493.‏
33. Lalvani, P. (2015). Disability, stigma and otherness: Perspectives of parents and teachers. International Journal of Disability, Development and Education, 62(4), 379-393.
34. Lamsal, M. (2012). The structuration approach of Anthony Giddens. Himalayan Journal of Sociology and Anthropology, 5, 111-122.‏
35. Liyanage, C. (2017). Sociocultural construction of disability in Sri Lanka: Charity to rights-based approach. In Inclusion, disability and culture: An ethnographic perspective traversing abilities and challenges (pp. 251-265). Cham: Springer. ‏
36. Mekheil, M. (2018). Despite recent efforts, people with disabilities in Iran are still unable to live independently. Middle East.
37. Mousa, M., & Samara, G. (2022). The institutional limitations of emancipation: the inclusion of disabled employees in the Egyptian public context post COVID-19. International Journal of Public Administration, 1-12.
38. Najafi, Z., Abdi, K., & Khanjani, M. S. (2019). Disability and the Convention on the Rights of Persons with Disabilities in Iran: What Can We Do?. Journal of Rehabilitation Sciences & Research, 6(2), 101-102.
39. Ogechi, N. O., & Ruto, S. J. (2002). Portrayal of disability through personal names and proverbs in Kenya: Evidence from Ekegusii and Nandi. Vienna Journal of African Studies, 3, 63-82.
40. Olaussen, I. (2010). Disability, technology & politics: the etangled experience of being hard of hearing (Doctoral dissertation). University of Oslo).
41. Rahman, S., Amin, M. N., Rahaman, M. A., Rashid, M. A., & Khan, A. A. (2019). Family negligence and social exclusion: A study of the children with ASD in Gopalganj, Bangladesh. International Journal of Research and Innovation in Social Science, III-VII, 185-193.
42. Richards, R. (2008). Writing the “Othered” self: Autoethnography and the problem of objectification in writing about illness and disability. Qualitative Health Research, 18, 1717-1728.
43. Shih, C. Y. (2018). “The BwO is desire”: Disability and Sexuality in John Belluso’s Gretty Good Time. Journal of Theater Studies, 22(22), 141-158.
44. Sullivan, A. L., & Thorius, K. A. K. (2010). Considering intersections of difference among students identified as disabled and expanding conceptualizations of multicultural education. Race, Gender & Class, 17(1/2), 93-109.
45. Sutherland, A. T. (1981). Disabled we stand. Bloomington: Indiana University Press.
46. Tezcan, T. (2013). Discrimination experienced by disabled employees in the public sector as an “institutional discrimination area” (Master's thesis, Middle East Technical University).
47. Tommasino, T. (2021). Forging the Self through Otherness: the Double Motif in Wide Sargasso Sea and Jane Eyre.
48. Vellacott, J. W. (2011). Walking the talk? Models of disability and discourse in employment policy for Canadians with disabilities (Doctoral dissertation, University of British Columbia).
49. Waldschmidt, A. (2017). Disability Goes Cultural: The Cultural Model of Disability as an Analytical Tool. In A.Waldschmidt, H. Berressem & M. Ingwersen(Ed.),Culture–theory–disability: Encounters between disability studies and cultural studies(pp.19-28). Bielefeld: transcript Verlag.
50. Wendell, S. (1996). The rejected body: Feminist philosophical reflections on disability. New York, NY: Routledge.
51. Wilson, A. (2019). Barriers and enablers provided by Hindu beliefs and practices for people with disabilities in India. Christian Journal for Global Health, 6(2), 12-25.
52. Young, I. (1990). Justice and the Politics of Difference.New York, Princeton University Press.