تبیین جامعه شناختی رفتارهای زیست‌محیطی جوانان شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• فریبا حسینی ¹
• منصور حقیقتیان ²
• سیدعلی هاشمیان فر ³

¹ دانشجوی دکتری جامعه شناسی ، گروه جامعه شناسی ، واحددهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

² دانشیارگروه جامعه شناسی، واحددهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

³ دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان،اصفهان،ایران

https://doi.org/10.22067/social.2022.76015.1162

چکیده

در حال حاضر مسائل زیست‌محیطی، چالشی فراگیر و جهانی قلمداد می‌شود. رفتارهای زیست‌محیطی انسان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر محیط‌زیست، مدنظر بسیاری از اندیشمندان، پژوهشگران و محیط‌ گرایان قرار گرفته است. در همین راستا جامعه‌شناسان تحلیل ‌و بررسی ‌مسائل زیست‌محیطی را نیازمند مطالعات جامعه‌شناختی و راه‌حل‌های اجتماعی می‌دانند. پژوهش حاضر در چارچوب رویکرد کمی و با هدف تبیین جامعه‌شناختی رفتارهای زیست‌محیطی جوانان شهر تهران انجام شد. روش استفاده‌شده در این پژوهش، پیمایش و ابزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه بود. جامعۀ آماری پژوهش، جوانان 18-35 ساله شهر تهران بودند که 453 نفر از آن‌ها در مناطق مختلف شهر و با مدنظر قراردادن وضعیت توسعه‌یافتگی این مناطق به‌عنوان نمونه انتخاب شده و با استفاده از شیوه نمونه‌گیری سهمیه‌ای مطالعه شدند. تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. یافته‌های توصیفی پژوهش نشان‌دهنده وضعیت نسبتاً مطلوب رفتار زیست‌محیطی در بین افراد مطالعه‌شده است. یافته‌های استنباطی پژوهش بیانگر این است که متغیرهای مستقل پژوهش (طبقه اجتماعی، سرمایه فرهنگی، سطح دین‌داری، مصرف‌گرایی و آگاهی زیست‌محیطی) درمجموع 26درصد توان تبیین واریانس متغیر رفتار زیست‌محیطی را در بین افراد مطالعه‌شده دارند. اثر همه‌ متغیرهای مستقل به‌جز متغیر سرمایه فرهنگی بر متغیر رفتار مخرب زیست‌محیطی به لحاظ آماری معنادار است. شایان ‌ذکر است اثر متغیرهای طبقه اجتماعی و آگاهی زیست‌محیطی بر رفتار مخرب زیست‌محیطی معکوس و اثر متغیرهای مصرف‌گرایی و سطح دین‌داری بر این متغیر مستقیم است. متغیر طبقه اجتماعی نیز به‌صورت غیرمستقیم و با میانجی‌گری متغیر دین‌داری بر رفتار مخرب زیست‌محیطی اثر معکوس دارد.

کلیدواژه‌ها

• رفتارهای زیست‌محیطی
• جوانی
• دین‌داری
• مصرف‌گرایی
• آگاهی زیست‌محیطی

20.1001.1.29809452.1401.19.2.3.1

مراجع

1. آقایاری هیر، ت.، هنرور، ح.، و علیزاده اقدم، م. ب. (1396). نقش واسطه‌ای مصرف‌گرایی در ارتباط بین مادی­‎گرایی و ردپای اکولوژیک (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه). آموزش محیط‌زیست و توسعه پایداری، 6(1)، 1-18.
2. بیرو، آ. (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. (ب، ساروخانی، مترجم). تهران: کیهان.
3. پایتختی اسکوئی، ع.، بابازاده، م.، و طبقچی اکبری ، ل. (1398). بررسی تأثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست‌محیطی در ایران. مطالعات جامعه‌شناختی، 11 (42)، 23-49.
4. تاجبخش، ک. (1389) سرمایه اجتماعی، اعتماد، دموکراسی، توسعه. (ا. خاکباز.، و ح. پویان، مترجمان) (چاپ ‌سوم). تهران: نشر شیرازه.
5. حجازی، ن.، و حیدرخانی، ه. (1391). بررسی رابطه میزان دین‌داری و سبک زندگی جوانان. مطالعات جامعه‌شناسی، 4(16)، 127-144.
6. حمایت‌خواه جهرمی، م.، ارشاد، ف.، دانش، پ.، و قربانی، م. (1396). تأملی جامعه‌شناختی در باب مناسبات دانش، نگرش و رفتارهای زیست‌محیطی (مطالعه دانشجویان دانشگاه تهران). مسائل اجتماعی ایران، 8(1)، 5-25.
7. زارع، ب.، حبیب‌پور گتابی، ک.، و عابدینی، ع. (1399). رابطه بین مصرف‌گرایی و جهت‌گیری‌های ارزشی با شهروندی زیست‌محیطی در بین شهروندان تبریز. جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 9(2)، 73-98.
8. ساتن، ف. (1392). جامعه­‌شناسی محیط‌زیست (ص. صالحی، مترجم). تهران: انتشارات سمت.
9. صالحی، ص.، و امام‌قلی، ل. (1391). مطالعه تجربی رابطه آگاهی و رفتارهای محیط‌زیستی (مطالعه مناطق شهری و روستایی شهرستان سنندج). مجله مسائل اجتماعی ایران، 3(1)، 121-147.
10. علیخواه، ف. (1386). پیامدهای سیاسی مصرف‌گرایی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 1(1)، 231-256.
11. فروتن کیا، ش.، و نواح ، ع. (1397). جامعه‌شناسی محیط‌زیست (چاپ اول). تهران: انتشارات احسان.
12. کوئن، ب (1370). درآمدی بر جامعه‌شناسی (م . ثلاثی، مترجم). تهران: فرهنگ معاصر.
13. کیانی سلمی، ص.، و شاطریان، م. (1396). شناسایی عوامل اجتماعی–فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط‌زیست (مطالعه موردی: شهروندان کاشان) فصلنامه آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 6(2)، 110-115.
14. مرکز آمار ایران. (1395). نتایج تفضیلی سرشماری کشور. بازیابی از http://amar.sci.org.ir
15. ملکی، ا.، صالحی، ص.، و کریمی، ل. (1393). بررسی رابطه پارادایم نوین اکولوژیکی و رفتار مصرف آب. مجله آب و فاضلاب، 89، 122-129.
16. میرزایی، ج.، احمدی، س.، و لرستانی، ا. (1394). تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلان‌شهر تهران از منظر اقتصاد شهری تهران. فصلنامه علمی–پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، 3(11)، 59-77.
17. میرزایی، ح.، شریف‌زاده، ح.، و سهرابی، م. (1400). بررسی عوامل مؤثر بر رفتارهای زیست‌محیطی در ایران (فراتحلیلی از تحقیقات موجود).جامعه‌شناسی اقتصادی و توَسعه، 10(2)، 183-203.
18. میرفردی، ا. (1395). بررسی رابطه پایگاه اقتصادی-اجتماعی و احساس مسئولیت اجتماعی با رفتار زیست‌محیطی(مورد مطالعه: ساکنان نورآباد ممسنی). فصلنامه آموزش و محیط‌زیست و توسعه پایدار، 11(42)، 101-114.
19. نبوی، س. ح.، و مختاری هشی، ع. (1397). سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست‌محیطی خانواده‌های تهران. مسائل اجتماعی ایران، 9(2)، 209-232.
20. نصرتی­نژاد، ف.، سراج­زاده، ح.، و دیهول، م. (1398). تبیین جامعه­‌شناختی رفتار زیست­‌محیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 1(3)، 1-21.
21. نواح، ع، ر.، فروتن‌کیا، ش.، و پورترکارونی، م. (1390). بررسی رابطه بین میزان دین‌داری با ارزش‌ها و رفتارهای زیست‌محیطی شهروندان (مطالعه موردی: شهر اهواز). مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 1(1)، 98-77.
22. هانیگان، ج. (1392). جامعه‌­شناسی محیط‌زیست (ص. صالحی، مترجم). تهران: انتشارات سمت.
23. وبلن، ت. (1392). نظریه طبقه تن‌آسا (ف. ارشاد، مترجم) (چاپ سوم). تهران: نشر نی.
24. وردیو، پ. (1393). تمایز؛ نقد اجتماعی قضاوت‌های ذوق. (ح، چاوشیان، مترجم). تهران: ثالث.
25. Arcury, T. A., Johnson, T. P., & Scollay, S. J. (1986). Ecological worldview and environmental knowledge: The “new environmental paradigm”. The Journal of Environmental Education, 17(4), 35-40.
26. Asilsoy, B., & Oktay, D. (2018). Exploring environmental behaviour as the major determinant of ecological citizenship. Sustainable Cities & Society, 39, 765-771.
27. Axsen, J., & Kurani, K. S. (2014). Social influence and proenvironmental behavior: The reflexive layers of influence framework. Environment and Planning B: Planning and Design, 41(5), 847-862.
28. Borden, R. J., & Francis, J. L. (1978). Who cares about ecology? Personality and sex differences in environmental concern. Journal of Personality, 46(1), 190-203.
29. European Commission, Directorate-General for Environment. (2017). Attitudes of European citizens towards the environment, fieldwork. Retrieved from http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion
30. Godazgar, H. (2007). Islam versus consumerism & post modernism in the context of Iran. London: SAGE.
31. Grimmette, K. A. (2014). The impacts of environmental education on youth and their environmental awareness (Unpublished master’s thesis). University of Nebraska-Lincoln, Nebraska.
32. Hines, J. M., Hungerford, H. R., & Tomera, A. N. (1987). Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A meta-analysis. The Journal of Environmental Education, 18(2), 1-8.
33. Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239-260.
34. Laidley, T. M. (2013). The influence of social class and cultural variables on environmental behaviors: Municipal-level evidence from Massachusetts. Environment and Behavior, 45(2), 170-19.
35. Pietikäinen, J. (2007). A slow start at the beginning of the recycling chain: how to make consumers recycle their mobile phones? (Unpublished master’s thesis). University of Helsinki, Turko, Finland.
36. Sabatini, F. (2009). Social capital as social networks: A new framework for measurement and an empirical analysis of its determinants and consequences. Journal of Socio-Economics, 38(3), 134-159.