عوامل مؤثر بر پای‌بندی به رفتارهای ایمنی در مواجهۀ اولیه با کوید-19

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• محمود سعیدی رضوانی ¹
• فاطمه غلامی ²
• محبوبه ظهوریان ³

¹ دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی و آموزش دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² کارشناس ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ دانشجوی دکتری مطالعات برنامه درسی و آموزش دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2022.75975.1160

چکیده

شیوع گستردۀ ویروس کرونا، واکنش‎های رفتاری متعددی را درباره میزان رعایت دستورالعمل‎های بهداشتی و رفتارهای ایمنی به‎ همراه داشت؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر به روش پیمایشی، درپی کشف برخی از عوامل این واکنش‎ها، در مقطع زمانی نیمۀ اردیبهشت تا نیمۀ خرداد سال 1399 هم‌زمان با پایان موج اول کرونا در ایران انجام گرفت. جامعه آماری همه افراد بیشتر از 15 سال بود، از نمونه‎گیری دردسترس استفاده شد و تعداد نمونه‎های ‎تحلیل‌شدنی به‎ 939 نفر رسید. تجزیه‎ و تحلیل داده‎ها با استفاده از نرم‌افزارهای SPSS و AMOS در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام گرفت. برای به ‏دست آوردن و تدقیق مؤلفه‎ها از تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی استفاده شد. درنهایت، برای اعتبارسنجی و الگوی روابط علّی میان متغیرها، از مدل معادلات ساختاری و تحلیل مسیر استفاده شد. یافته‎های پژوهش نشان داد، جنسیت به نفع زنان، تحصیلات به ضرر مدارک تحصیلی بالاتر و تطابق روانی به نفع افراد دارای تطابق روانی کمتر و مثبت‎اندیشی اجتماعی به نفع مثبت‎اندیشان، به‎طور مستقیم بر میزان پای‌بندی به رفتارهای ایمنی مؤثر بود. درضمن، افزایش سن از طریق تأثیرگذاری بر تطابق روانی، نگرش مثبت به عملکرد دولت و مثبت‌اندیشی اجتماعی، بر پای‌بندی به رفتارهای ایمنی مؤثر بود. تأهل، نگرش مثبت به عملکرد دولت و استان محل تولد نیز از طریق تأثیر بر مثبت‎اندیشی معنوی -با توجه ‎به تأثیرگذاری متغیر یادشده بر مثبت‎اندیشی اجتماعی- اثر غیرمستقیم بر رعایت رفتارهای ایمنی داشتند.

کلیدواژه‌ها

• کوید-19
• رفتارهای ایمنی
• مواجهه اولیه
• واکنش‌های رفتاری

20.1001.1.20081383.1401.19.3.2.7

مراجع

1. احمدراد، ف. (1399). ابعاد روان‌شناختی بحران کرونا و شیوه‌های آموزشی کاهش آن. فصلنامه روانشناسی تربیتی، 16(56)، 50-25.
2. افشانی، س. ع.، و جعفری، ز. (1395). رابطه دینداری و امید به آینده در بین دانشجویان دانشگاه یزد. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 6(19)، 210-191.
3. افشانی، س. ع.، و جعفری، ز. (1395). رابطه سرمایه اجتماعی و امید به آینده در بین دانشجویان دانشگاه یزد. فصلنامه علوم اجتماعی، 25(73)، 115-92.
4. آلبوغبیش، م.، نیسی، ع.، و بروایه، ه. (1395). بررسی میزان رعایت بهداشت دست توسط کارکنان بخش‎های ICU بیمارستان گلستان اهواز در سال ۱۳۹۲. مجله علمی پزشکی جندی شاپور، 15(۱۰۲)، 362-355.
5. امید، م. (1399). بحران کرونا؛ خاستگاه چالش‎ها و پرسش‎های فلسفی. پژوهش‎های فلسفی، 14(31)، 107-77.
6. امین‎یزدی، س. ا. (1391). رشد یکپارچه انسان: مدلی تحولی- تفاوت‏‌های فردی مبتنی بر ارتباط. پژوهش‎نامه مبانی تعلیم‎و‎تربیت، 2(1)، 126-109.
7. بهپور، ا.، شیرازی، ع.، و محمدی‎شهرودی، ح. (1396). تأثیر هوش معنوی بر مثبت‎اندیشی دانشجویان (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد). پژوهش‎نامه مدیریت تحول، 9(17)، 95-75.
8. پناهی، م.، و شایگان، ف. (1386). اثر میزان دینداری بر اعتماد سیاسی. فصلنامه علوم اجتماعی، 14(37)، 108-73.
9. تقی‏زاده، س.، حاجی، ج.، و محمدی‎مهر، م. (1399). مطالعه تطبیقی چالش‎ها و فرصت‎های آموزش عالی در دوران پاندمی کرونا در ایران و جهان. پرستار و پزشک در رزم، 8(27)، 57-47.
10. توسلی، غ.، و طالبی، ا. (1383). تعارض بین کنش‎های اجتماعی و ارزش‎های اخلاقی نوجوانان. علوم انسانی الزهرا، 14(50)، 30-1.
11. جادران، ف.، و یزدانی، ح. (1399). شناسایی مؤلفه‎های سرمایه اجتماعی کلان برای مقابله با پیامدهای ویروس کرونا. علوم مدیریت ایران، 15(34)، 94-63.
12. چیت‎ساز قمی، م. (1399). کرونا و دینداری: چالش‎ها و تحلیل‎ها. ارزیابی تأثیرات اجتماعی، (ویژه‎نامه پیامدهای شیوع ویروس کرونا-کوید 19)، 1(2)، 162-151.
13. حامیان، م.، احسانی، آ.، احسانی، م.، و مؤمنیان، س. (1395). شیوع بی‎دندانی کامل در بیماران سنین ۳۵ و بالای ۳۵ سال مراجعه‎کننده به کلینیک‎های دندانپزشکی منتخب شهر قم، سال ۱۳۹۳. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 10(۵۶)، 50-44.
14. حسینی، س. ح.، و مرزبند، ر. (1399). راهبردهای حفظ و ارتقای سلامت مبتنی بر آموزه‌های اسلامی در پاندمی کرونا. دین و سلامت، 8(2)، 89-79.
15. حیدری، م.، رسول‎زاده، ز.، حسنعلی‎زاده، م.، و نصرتی‎هشی، م. (1400). تبیین اثرات حکمروایی مطلوب شهری بر تاب‎آوری اجتماعی شهروندان در برابر اپیدمی کوید-۱۹ (مطالعه موردی: شهر تبریز). شهر پایدار، 4(4)، 33-17.
16. دستا، م؛ شکری، ا.، پاکدامن، ش.، و فتح‎آبادی، ج. (1399). فهم خرد در جامعه ایرانی: نقش قومیت، جنسیت، سن و تحصیلات. پژوهش‎نامه روانشناسی مثبت، 6(۲۳)، 32-13.
17. رحیمیان، م.، و دشت‌بزرگی، ز. (1400). اضطراب کرونا در سالمندان: نقش سبک‎های مقابله با استرس و فرانگرانی. روانشناسی پیری، 7(2)، 135-125.
18. سپهرمنش، ز. (1387). سلامت روان و عوامل مرتبط با آن در زنان جوان شهر کاشان. مجله زنان مامائی و نازائی ایران، 12(1)، 41-31.
19. سعیدی ‎‎رضوانی، م.، غلامی، ف.، و سعادت‌شاقی، ن. (1400). عوامل نادیده انگاشتن دستورالعمل‎های ایمنی در دوره قرنطینه خانگی (دهه دوم اسفند 1398 تا دهه سوم فروردین 1399). در مجموعه مقالات همایش بین‏المللی کرونا و زندگی مؤمنانه (صص. 556-529). تهران: دانشگاه تهران.
20. سعیدی‎رضوانی، م. (1400). تقلیل‎گرایی در تربیت و پیچیدگی امر جنسی: چالش میان تربیت حداقلی و حداکثری در امر جنسی. قم: پژوهشگاه حوزه‌ودانشگاه.
21. سعیدی‎رضوانی، م؛ و غلامی، ف. (1400). تجربه مردم از زیست در بحران: کرونا از واکنش دیرهنگام تا تصمیم درست و اجرای ضعیف بحران. در مجموعه مقالات همایش بین‎المللی اخلاق، الهیات و بلایای فراگیر با محوریت بیماری کرونا (صص. 227-233). تهران: دانشگاه بهشتی تهران.
22. سلیمی، ه.، حاجی‎علیزاده، ک.، عامری سیاهویی، م.، و بهدوست، پ. (1400). نقش میانجی استرس کرونا در رابطه بین اعتیاد به اینترنت با تعارضات و خشونت زناشویی و خانوادگی. فرهنگ مشاوره و روان‎درمانی، 12(45)، 83-100.
23. شفیعی سیف‎آبادی، م.، و باقری دولت‎آبادی، ع. (1399). بررسی تطبیقی عملکرد دولت ایران و سنگاپور در مقابله با کرونا و آینده پیش روی آن‎ها. دولت‌پژوهی، مجله دانشکده حقوق و علوم‎سیاسی، 6(22)، 175-141.
24. شکوری، ژ.، ابراهیمیان، ح.، و عدالت‎جو، ت. (1399). اپیدمی جهانی کرونا و تأثیر آن بر حاکمیت ملی در ایران. رهیافت انقلاب اسلامی، 14(52)، 100-79.
25. شیخ‎زاده، ح. (1398). نحوه مواجهه دولت‎ها با پاندمی کوید ۱۹ و تأثیر این بحران بر بازتعریف حیطه اختیارات و مسئولیت‎های دولت. مطالعات قدرت نرم، 9(21)، 60-31.
26. صادقی، ر.، خانجانی، ن.، و مسعودی، م. (1399). بررسی عوامل پیشگویی‎کننده رفتارهای محافظتی در برابر کوید-19 در کارمندان بانک. دو ماهنامه سلامت کار ایران (ویژه‏نامه کوید-19)، 17(1)، 11-1.
27. طبیبی، م.، احمری‎طهران، ه.، سلطان‎عربشاهی، س. ک.، حیدری، س.، عبدی، ز.، و صفایی‌پور، ر. (1392). ارتباط سلامت معنوی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان پزشکی دانشگاه علوم ‌پزشکی قم. مجله دانشگاه علوم پزشکی قم، 7(2)، 78-72.
28. عباسی، م.، فلاح، م.، و کلهرنیا گلکار، م. (1399). پاندمی کرونا؛ از ملاحظات حقوق بشری تا الزامات شهروندی. حقوق پزشکی، 14(55)، 22-7.
29. علیپور، ا.، و قربانی‎قمی، ا. (1399). خیزش تفکر الهیاتی فلسفی در بحران کرونا (مروری بر معناداری زندگی، مرگ‎اندیشی و معنویت‎گرایی). قبسات، 25(96)، 181-210.
30. علیزاده‎فرد، س.، و صفاری‎نیا، م. (1399). پیش‏‎بینی سلامت روان براساس اضطراب و همبستگی اجتماعی ناشی از بیماری کرونا. پژوهش‎های روان‎شناسی اجتماعی، 9(36)، 141-129.
31. غمامی، س. م. (1399). مطالعه تطبیقی مدیریت وضعیت‌ اضطراری مخل بهداشت و سلامت عمومی؛ مطالعه موردی بیماری کرونا (کوید-19). تعالی حقوق، 11(2)، 166-201.
32. غیاثوند، ا. (1399). سازوکار اعتماد مردم به عملکرد دولت در شرایط شیوع کرونا. دولت‏پژوهی، 6(22)، 1-34.
33. فراهتی، م. (1399). پیامدهای روانشناختی شیوع ویروس کرونا در جامعه. ارزیابی تأثیرات اجتماعی، (ویژه‎نامه پیامدهای شیوع ویروس کرونا-کوید 19)، 1(2)، 207-225.
34. فرهمند، م.، و دامن‎باغ، م. (1396). بررسی رابطه بین مؤلفه‎های فرهنگی و تعلق ملی در بین شهروندان شهر یزد. تحقیقات فرهنگی ایران، 10(37)، 117-144.
35. کواکبی، ن.، علی‎آبادی، پ.، پازانی، خ.، اصل‎نژاد مقدمی، ن.، طهماسبی، ز.، عباسیان، پ.، صفری، ف.، و راستگار فرج‎زاده، ل. (1395). میزان رعایت بهداشت دست توسط پرسنل بیمارستان طالقانی شهر تبریز. مجله تصویر سلامت، 7(3)، 46-53.
36. کیوی، ر.، و کامپنهود، ل. (1396). روش تحقیق در علوم اجتماعی (چاپ 16) (ع، نیک‎گهر، مترجم). تهران: توتیا.
37. لطیفی، ع. (1396). مبانی فلسفی علم تربیت اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
38. مدیری، ف.، و آزادارمکی، ت. (1392). جنسیت و بیداری. جامعه‌شناسی کاربردی، 24(3)، 1-14.
39. مرادی، ع.، و محمدی‎فر، ن. (1399). بررسی تأثیر ارزش‎های اخلاقی بر تمایل مردم به رفتارهای خیرخواهانه در بستر ویروس کرونا (مورد مطالعه: کرمانشاه). اسلام و مطالعات اجتماعی، 8(3)، 150-183.
40. ناصری‎نیا، س.، و برجعلی، م. (1399). اثربخشی درمان متمرکز بر هیجان بر علائم وسواس و اضطراب در بیماران مبتلا به کرونا. مطالعات روانشناسی بالینی دانشگاه علامه طباطبائی، 10(39)، 135-155.
41. نوحی، ش.، میرحسینی، س. ح.، جان‌بزرگی، م.، مهاجر، ح.، و ناصری‎فدافن، م. (1399). نقش سلامت معنوی و مقابله مذهبی در پیش‎بینی اضطراب مرگ در بیماران مبتلا به ویروس کرونا. مطالعات اسلام و روان‌شناسی، 14(26)، 29-42.
42. یزدانی، ن.، خوراکیان، ع.، و رحیم‎نیا، ف. (1396). تأثیر پای‎بندی سازمانی بر رفتارهای انحرافی در محیط کار در پرتو تعلق‎خاطر کاری و سرمایه‎های روانشناختی. فصلنامه چشم‎انداز مدیریت دولتی، 8(31)، 15-41.

 

43. Aschwanden, D; Strickhouser, J.E; Sesker, A.A; Lee, J.H; Luchetti, M; Terracciano, A;& Sutin, A.R. (2021). Preventive Behaviors During the COVID-19 Pandemic: Associations With Perceived Behavioral Control, Attitudes, and Subjective Norm. Front Public Health, 9:662835.
44. Chohan, U.W. (2020). Forecasting the Economic Impact of Coronavirus on Developing Countries: Case of Pakistan. CASS Working Papers on Economics & National Affairs, Working Paper ID: EC016UC (2020), retrieved at 12 Desecmber from https://ssrn.com/abstract=3563616.
45. Comrey, A.L; & Lee. H.B. (1992). A First Course in Factor Analysis. CASS Working Papers on Economics & National Affairs, Working Paper. retrieved at 12 Desecmber from.
46. Gharaati Sotoudeh, H; Alavi, S.S; Akbari, Z; Jannatifard, F; & Artounian, V. (2020). The Effect of Brief Crisis Intervention Package on Improving Quality of Life and Mental Health in Patients with COVID-19. Journal IRANIAN JOURNAL OF PSYCHIATRY,15 (3)205-212.
47. Hackett, C; Cooperman, A; Schiller, A ; & Cornibert, S.S. (2016). The Gender Gap in Religion Around the World. Pew Research Center, March 22, 2016, 202.419.4372.
48. Mohammadi, M; Zarafshan, H; Khayam Bashi, S; Mohammadi, F ; & Khaleghi, A. (2020). The Role of Public Trust and Media in the Psychological and Behavioral Responses to the COVID-19 Pandemic. Iran J Psychiatry, 15(3) 189–204.
49. Moriarty, T; Bourbeau, K; Fontana, F; McNamara, S ; & da Silva, M.P (2021). The Relationship between Psychological Stress and Healthy Lifestyle Behaviors during COVID-19 among Students in a US Midwest University. Int J Environ Res Public Health, 18 (9).
50. Olagoke, A.A; Olagoke, O.O ; & Hughes, A.M. (2020). Psychological Pathways Linking Public Trust During the Coronavirus Pandemic to Mental and Physical Well-being. Front Psychol, 11:570216.
51. Raesi, A; Hajebi, A; Rasoulian, M; & Abbasinejad, M. (2020). The effects of COVID-19 on mental health of the society: A dynamic approach in Iran (Letter to the Editor). Journal MEDICAL JOURNAL OF THE ISLAMIC REPUBLIC OF IRAN (MJIRI), 34(1), 1-3.
52. Reuter, P.R; Forster, B.L; & Kruger, B.J. (2021). A longitudinal study of the impact of COVID-19 restrictions on students’ health behavior, mental health and emotional well-being. Peer J, 9: e12528.
53. Saladino, V; Algeri, D; & Auriemma, V. (2020). The Psychological and Social Impact of Covid-19: New Perspectives of Well-Being. Front Psychol, 11:577684.
54. Showkat, N; & Parveen, H. (2017). Quantitative Methods: Survey. Media & Communication Studies, Module 26.
55. Shubayr, M.A; Mashyakhy, M; Al Agili, D.E; Albar, N; & Quadri, M.F. (2020). Factors associated with infection-control behavior of dental health-care workers during the covid-19 pandemic: a cross-sectional study applying the theory of planned behavior. J Multidiscipl Healthcare, 13:1527-1535.
56.  Yu, Y; Lau, J.T.F; & Lau, M.M.C. (2021). Levels and factors of social and physical distancing based on the Theory of Planned.56 Behavior during the COVID-19 pandemic among Chinese adults. Transl Behav Med, 11(5)1179-1186.