مطالعۀ پدیدارشناختی تجربۀ زیستۀ شهروندان تهرانی از مضامین حقوق شهروندی (مطالعۀ موردی: حمل‌ونقل عمومی شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• معصومه اشتیاقی ¹
• محمود شارع پور ²
• محمد فاضلی ³

¹ دکتری جامعه‌شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

² استاد گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم انسانی و اجتماعی،دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³ استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2021.68124.1004

چکیده

زیست روزمرۀ شهروندان در کلان‌شهرها ارتباط تنگاتنگی با حمل‌ونقل دارد؛ تاجایی‌که در ادبیات جهانی یکی از نیازهای مهم حقوق شهروندی شناخته می­‎شود. در این مقاله تجربۀ زیستۀ شهروندان تهرانی با رویکرد اکتشافی به روش پدیدارشناسی با تمرکز بر ادراک روزمرۀ­شان در استفاده از حمل‌ونقل عمومی در قالب معنایی حقوق شهروندی بررسی شده است. جامعۀ آماری مطالعه، شهروندان تهرانی استفاده‌کننده از حمل‌ونقل عمومی بودند. داده‎­های کیفی با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته با 15 شهروند استفاده‌کننده از وسایل حمل‌ونقل عمومی در مناطق مختلف تهران جمع­‎آوری شدند. در بررسی روایی تحقیق نیز به‌دلیل کیفی‌بودن، به‌جای روایی و پایایی از واژه‎­های دقت و صحت داده­‎ها استفاده شد. داده‎­ها با تکنیک تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدند که برآیند آن، چهار مضمون اصلی و شش مضمون فرعی بود. یافته­‎ها نشان داد که تجربۀ شهروندان تهرانی شامل وجوهی از نابرابری، بی­‎عدالتی، احساس تبعیض در دریافت خدمات حمل‌ونقل، کیفیت پایین خدمات حمل‌ونقل، فقدان پیوستگی دسترسی­‎ها، آسیب سلامت روان و ترویج خشونت در تعامل‎­های اجتماعی حین رفت‌وآمد و نبود احساس سرزندگی در همۀ محلات در دسترسی به حمل‌ونقل عمومی آسان و به‌هم‌پیوسته است. نتایج نشان داد که مضمون­‎های سازمان‌دهنده و پایۀ مختلفی از دید شهروندان برای مضمون فراگیر حقوق شهروندان در حمل‌ونقل عمومی روایت شده است که شامل عدالت، سرزندگی، طردشدگی و احساس امنیت و سلامت است.

کلیدواژه‌ها

• تجربۀ زیسته
• حق به شهر
• پدیدارشناسی
• حمل‌ونقل عمومی

20.1001.1.20081383.1399.17.2.4.3

مراجع

1. امانپور، س.، نعمتی، م.، و علیزاده، ه. (1392). ارزیابی و اولویت­‎سنجی شاخص‎­های پایداری حمل‌ونقل شهری با استفاده از منطق فازی (نمونه موردی: شهر اهواز). فصلنامه علمی و پژوهشی فضای جغرافیایی، 14(47)، 231-213.
2. برنر، ن.، و ماکوزه، پ. (1396). شهرها برای مردم، نه برای سوداگری (نظریۀ شهری انتقادی و حق به شهر) (م. عبدالله‌زاده، مترجم). تهران: نشر دفتر پژوهش­‎های فرهنگی.
3. پروین، س.، کلانتری، ع.، و مرادی، ع. ر. (1394). مترو و زندگی روزمره (مطالعۀ موردی شهر تهران). پژوهش‎­های انسان‎­شناسی ایران، 5(2)، 116-99.
4. پیمایش مدیریت شهری. (1396). نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره مدیریت شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه‎­ریزی شهر تهران.
5. حبیبی، ک.، علیزاده، ه، مرادی مسیحی، و.، ولدبیگی، س.، و وفایی، س. (1390) بررسی و تحلیل وضعیت عدالت اجتماعی در ساختار فضایی شهر سنندج. آرمان‌شهر، (7)، 112-103.
6. دسترنج، م.، و ملاحی، م. (1397). بررسی رابطه آگاهی از حقوق شهروندی با رفتار اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه پیام‌نور بندرعباس. فصلنامه توسعه اجتماعی (توسعه انسانی سابق)، 13(3)، 144-117.
7. شیانی، م. (1381). شهروندی و رفاه اجتماعی. نشریه رفاه اجتماعی، 1(4)، 24-9.
8. شیانی، م.، و زارع، ح. (1397). شهروندی شهری: حقوق و تکالیف شهروندان در شهر تهران. فصلنامه برنامه‎­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 9(34)، 136-95.
9. عابدی ج.، حسین، م.، تسلیمی، س.، فقیهی، ا.، و شیخ‌زاده، م. (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده­‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی، 5(2)، 198-151.
10. عابدینی بلترک، م. (1399) مطالعۀ پدیدارشناختی مضامین شادکامی بانوان اعضای هیئت‌علمی دانشگاه مازندران. فصلنامۀ علمی-پژوهشی زن و جامعه، 11(2)، 206-117.
11. کمپ، ر.، و استفانی، ک. (1395). نوآوری­‎های جهانی در حمل‌ونقل شهری (ک. آقابیک، مترجم). تهران: انتشارات مرکز مطالعات و برنامه­‎ریزی شهر تهران.
12. مالکی، محمد (1391). بررسی ضرورت و راهبردهای تمرکززدایی از جمعیت و فعالیت­‎های مستقر در پایتخت (پایان‌­نامۀ متشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد برنامه‎­ریزی توسعه منطقه­‎ای). دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
13. محمدپور، ا. (1390). ضدروش. تهران: انتشارات جامعه‎­شناسان.
14. ملکی، س. (1390). درآمدی بر توسعه پایدار شهری. اهواز: انتشارات دانشگاه شهید چمران.
15. هادی زنور، ب. (1395). ارزیابی تحقق­‎پذیری طرح‎­های شهری در تهران. هفت شهر، (52-53)، 35-8.
16. هاروی، د. (1376). عدالت اجتماعی و شهر (ف. حسامیان، و م. ر. حائری، مترجمان). تهران: شرکت پردازش و برنامه‎­ریزی شهری.
17. هاروی، د. (1395). از حق به شهر تا شهرهای شورشی (خ. کلانتری، و پ. صداقت، مترجمان). تهران: نشر آگاه.

 

18. Cahill, M. (2010) Transport, environment and society. London: England University Press.
19. Densecombe, M. (2010). The good research guide for small: Scale social research projects. Buckingham: Open University Press.
20. Fol, S., & Gallez, C. (2014) Social inequalities in urban access: Better ways of assessing transport improvements. Retrieved from https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-00961013.
21. Harvey, D. (2008). The right to the city. New Left Review, 53, 23-40.
22. Lefebvre, H. (1991). The production of space (D. Nicholson, Trans). Oxford and Cambridge: Blackwell Publishing.
23. Litman, T. (2003). Social inclusion as transport planning issue in Canada. Victoria Transport Policy Institute. Paper presented at the European Transport Conference, Strassbourg.
24. Ma, L., & Kent, L. (2018). Transport disadvantage, social exclusion, and subjective well-being: The role of the neighborhood environment—evidence from Sydney, Australia. The Journal of Transport and Land Use, II(1), 31-47.
25. Mitchell, D. (2003). The right to the city: Social justice and the fight for public space. Guilford: New York.
26. Oliver, D., & Heater, D. (1994). The foundations of citizenship great Britain. London: Har Vester Wheatheef.
27. Purcell, M. (2002). Excavating lefebvre: The right to the city and its urban politics of the inhabitant. GeoJournal, 58, 99-108.
28. Yeganeh, A., Rallph, J. H., Pearce, A., & Hankey, S. (2018). A social equity analysis of the U.S. public transportation system based on job accessibility. The Journal of transport and Land Use, 1, 1039- 1056.
29. Zieleniec, A. (2016). The right to write the city: Lefebvre and graffiti. Urban Environment, 4, 1-20.