ملاک های انتخاب همسر از دید افراد راضی از ازدواج (در دوره عقد): یک مطالعه کیفی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• هانیه بیجاری ¹
• زهره سپهری شاملو ²
• بهروز مهرام ³
• منصوره السادات صادقی ⁴

¹ دانشجوی دکتری روانشناسی،دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

² دانشیار گروه روانشناسی، دانشکدة علوم‌تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ دانشیار گروه مطالعات برنامه درسی و آموزشی، دانشکدة علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴ دانشیار گروه بهداشت خانواده، پژوهشکده خانواده، دانشگاه شهید بهشتی، تهران،ایران

https://doi.org/10.22067/jss.v16i1.78748

چکیده

ازدواج، اولین گام در شکل­گیری خانواده به­عنوان بنیادی­ترین نهاد اجتماعی و یکی از مهم­ترین انتخاب­هایی است که فرد در طول زندگی انجام می­دهد. پژوهش­های مختلف به نقش مهم انتخاب آگاهانه در رضایت زناشویی اشاره داشته­اند، اما دلایل متعددی ازجمله مسائل فردی و بین­ فردی، دگرگونی­های سریع اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و ... باعث شده‌اند دستیابی به آن کارآسانی نباشد. افزایش روزافزون آمار طلاق و مشکلات زناشویی، محقق را برآن داشت تا با نگاه پیشگیرانه و هدف کشف ملاک­های انتخاب همسر از دید افرادی که به‌تازگی فرایند انتخاب را پشت سر گذاشته‌اند­ و از زندگی زناشویی خود رضایت دارند، نگاه دقیق­تری به این مفهوم فرهنگ‌وابسته در اولین دوره از چرخة خانواده یعنی دوران عقد داشته باشد. مقاله پژوهشی حاضر به شیوة کیفی  با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام شد. با استفاده از نمونه­گیری هدفمند شرکت­کنندگان از بین افراد راضی از ازدواج در دورة عقد ساکن شهر مشهد انتخاب شدند و تا رسیدن به اشباع نظری انتخاب ادامه یافت. با 20 نفر (12 زن و 8 مرد) مصاحبة کیفی نیمه‌ساختاریافته انجام شد. داده­ها در طول دورة یک‌ساله جمع­آوری، ثبت، کدگذاری و تحلیل شدند. از مجموع 650 کد اولیه، 3 مقولة اصلی و 14 مقولة فرعی استخراج شد که به‌ ترتیب فراوانی کدها شامل ویژگی‌های فردی، ویژگی­های رابطه و ویژگی­های خانوادگی بود. در تبیین یافته ­ها از نظریه­ های روان‌شناختی و جامعه­ شناختی مرتبط استفاده شد. نتایج پژوهش می‌تواند راهگشای دست‌اندرکاران حوزة پیش از ازدواج و افراد در شرف ازدواج باشد.

کلیدواژه‌ها

• ملاک‌های ازدواج
• دوران عقد
• تحلیل مضمون
• روش کیفی

20.1001.1.20081383.1398.16.2.2.4

مراجع

1. آزادارمکی، ت.(1389). جامعه‌شناسی خانواده ایرانی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی(سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
2. الوانی، س. م.، خانباشی، م.، و بودلایی، ح. (1393). تبیین مفهوم اپوخه در پژوهش­های پدیدارشناختی و کاربرد آن در حوزة کارآفرینی، فصلنامة راهبرد، 23(71)، 217-241.
3. بلالی، الف.، بختیاری ­سفر، ز.، محمدی، الف. و محققی، ح. (1395). عوامل مؤثر بر تضاد نقش‌های زنان و رابطة آن با تعارضات خانوادگی در شهر همدان، جامعه­شناسی کاربردی، 27(4)، 117- 132.
4. بنگستون، و. ال.، کاک، ا. س.، آلن، ک. ر.، و اندرسون، پ. د. (1393). دایره المعارف خانواده: نظریه‌ها و روش‌ها (ع. ششکربیگی و ش. مهرگانی، مترجمان). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
5. جبرائیلی، ه.، زاده­محمدی، ع.، و حیدری، م. (1392). تفاوت ملاک­های انتخاب همسر بین دو جنس. فصلنامة خانواده‌پژوهی، 9(34)، 155-171.
6. چراغی، م.، مظاهری، م. ع.، پناغی، ل.، و صادقی، م. (1394). مقایسة ارتباط با خانوادة همسر در زنان و مردان متأهل ایرانی. فصلنامة خانواده‌پژوهی، 5(2)، 57-80.
7. چراغی، م.، مظاهری، م. ع.، موتابی، ف.، صادقی، م.، و سلمانی، خ. (1396). مقیاس سیستمی- مثلثی خانواده: ابزاری برای سنجش روابط همسران و خانواده­های اصلی آن‌ها. خانواده‌پژوهی، 13(3)، 343-360.
8. حرازی، م. ع.، حسینی­مطلق، س. م.، و صدریان، م. ر. (1380). بررسی دیدگاه دانشجویان علوم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد پیرامون عوامل مؤثر بر ازدواج. مجلة دانشگاه علوم ­پزشکی شهید صدوقی یزد، 9(1)، 37-43.
9. حسین­خانزاده، ع.، امان­نیازی، الف.، طاهر، م.، مقتدایی، ک.، مهری، ث.، و محمدی، ح. (1394). شناسایی و اولویت­بندی ملاک­های انتخاب همسر در دانشجویان مجرد گیلان. مجلة علوم روانشناختی، 14(53)، 75- 90.
10. حسینی، م.، محمدی، م.، یغمایی، ف.، و علی مجد، ح.(1386). بررسی اولویت معیارهای انتخاب همسر زوجین در شرف ازدواج شهر تهران. دوماهنامة پژوهنده، 12، 505-512.
11. حیدری، ج.، جعفری، ه.، افضلی، م. ع.، محمدپور، ر. ع.، و محمودی، ق. (1387). معیارهای ازدواج از دید دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران. پژوهش پرستاری، 3(10)، 36-43.
12. ذبیح­زاده، ع.، مظاهری، ع.، حاتمی، ج.، پناغی، ل.، و قشنگ، ن. (1397). ملزومات صیانت از حریم زناشویی در ارتباط درمانی بین روان درمانگر و درمانجو: یک مطالعة کیفی مبتنی بر دیدگاه زوج در فرهنگ ایرانی. فصلنامه خانواده­پژوهی، 14(54)، 181-160.
13. ذهبی، ع.، عالی­نژاد، م.، و فرهمند، م. (1395). بررسی رابطة بین جهان-محلی شدن با فردگرایی و جمع­گرایی (مطالعة موردی دانشجویان یزد). مطالعات میان‌فرهنگی، 11(30)، 119-147.
14. سالار، ع. (1389). بررسی ویژگی‌های شبکة اجتماعی همسرگزینی و تأثیر آن بر رضایت از زندگی زناشویی در بین مردان متاهل شهر مشهد (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد پژوهشگری اجتماعی). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
15. سلیمانی، ع.، فراهتی، م.، موجودی، م.، و ظاهری، م. (1390). تأثیر نوع ازدواج سنتی و مدرن بر رضایت زناشویی زوجین. مقالة ارائه‌شده در دومین همایش ملی روانشناسی خانواده، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت .
16. شاهمرادی، س.، اعتمادی، ع.، بهرامی، ف.، فاتحی­زاده، م.، و احمدی، ا. (1393). رابطة بین کلیشه‌های جنسیتی، احساس قدرت زوجین و متغیرهای جمعیت­شناختی با چرخة ارتباط زناشویی تقاضا-کناره­گیری. جامعه­شناسی کاربردی، 25(1)، 101-110.
17. شکربیگی، ع. (1390). مدرن گرایی و سرمایة اجتماعی خانواده (درآمدی بر جامعه‌شناسی خانواده در ایران). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
18. صادقی، م. (1389). الگوهای تعاملی زناشویی در فرهنگ ایرانی و اثرمندی آموزش مهارت­های ارتباطی مبتنی بر فرهنگ بر افزایش سازگاری زوجین ناسازگار (رسالة دکتری روانشناسی عمومی). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
19. صدرا، ع.، و قنبری، ع. (1387). ارزش­های حاکم بر جامعة ایرانی. تهران: کمیل.
20. صدوقی، م. (1387). معیارهای ویژة ارزیابی پژوهش کیفی. فصلنامة علمی-پژوهشی روش­شناسی علوم انسانی، 14(56)، 55-72.
21. ضرغامی حاجبی، م.، کمالیان، ت.، و ارجمند، س. (1396). مقایسة رضایت زناشویی در ازدواج‌های سنتی و مدرن بین دانشجویان متأهل شهر تهران. فصلنامة علمی-تخصصی روانشناسی، علوم اجتماعی و علوم تربیتی، 1(2)، 84-94.
22. علی‌اکبری دهکردی، م. (1386). بررسی مقایسه­ای ملاک­های همسرگزینی در دختران جوان شهر اهواز. دوماهنامة دانشور رفتار، 4(83)، 25-35.
23. غلامعلیئی، ب.، جمورپور، س.، سوری، الف.، سهیلی­زاد، م.، خزایی، س.، نوریان، ف.، و باقر، م. (1395). معیارهای ازدواج در زوجین شرف ازدواج مراجعه­کننده به مرکز مشاورة شهرستان تویسرکان در سال 1394. مجلة علمی پژوهان، 14(4)، 37-48.
24. قاضی، م. (1396). با هم نگری مسائل اجتماعی نهاد خانواده از منظر جامعه‌شناسان (مرور نظام‌مند تحقیقات انجام‌شده در زمینة نهاد خانواده) (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی‌ارشد پژوهشگری اجتماعی). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
25. کرمانی، م.، اصغرپور­ماسوله، الف. ر.، و برادران­کاشانی، ز. (1397). همسرگزینی دختران جوان: کشاکش فردیت در برابر ارزش­های سنتی. فصلنامة خانواده‌پژوهی، 14(55)، 303-326.
26. لبیبی، م. م. (1393). خانواده در قرن بیست و یکم: از نگاه جامعه‌شناسان ایرانی و غربی. تهران: نشر علم.
27. محمدپور، الف. (1389). ضدروش: منطق و طرح در روش­شناسی کیفی. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
28. معارف، م.، خلیلی، ش.، حجازی، الف.، و غلامعلی لواسانی، م. (1393). رابطة سبک­های هویت و نقش­های جنسیتی زوجین با رضایتمندی زناشویی. مجلة روانشناسی، 18(4)، 365-380.
29. ملک عسگر، س.، موتابی، ف.، و مظاهری، م. ع. (1393). مقایسة استانداردهای مربوط به زندگی مشترک، اسناد ارتباطی و رضایت زناشویی در افراد ساکن تهران در طول سه نسل اخیر. فصلنامة خانواده‌پژوهی، 10(38)، 137-157.
30. میرمحمدصادقی، م. (1384). ازدواج (آموزش پیش از ازدواج). تهران: سازمان بهزیستی کشور، معاونت امور فرهنگی و پیشگیری، دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.
31. نیک­پرور، ف.، پناغی، ل.، و مظاهری، ع.(1390). تغییر ملاک­های ازدواج در سه نسل: ارائة یک مدل زمینه­ای مقدماتی. فصلنامة خانواده­پژوهی، 7(26)، 187-205.
32. هندریکس، ه.(1383).عشقموردنظرشما (م. قرچه‌داغی، مترجم). تهران: نشر آسیم.
33. هومن، س. ع. (1391). راهنمای عملی پژوهش کیفی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.

34. Abdullah, H. S., Li, L. P., & David, A. P. V. (2011). Gender differences in mate selection criteria among Malaysian undergraduate students. Sarjana, 26(2), 33-50.

35.Alavi, M., Alahdad, R., & Shafeq, S. M. (2014). Mate selection criteria among postgraduate students in Malaysia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 116, 5075-5080.

36.Bereczkei, T., Gyuris, P., & Weisfeld, G. E. (2004). Sexual imprinting in human mate choice. Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 271, 1129-1134.

37.Blekesaune, M., & Barrett, A. E. (2005). Marital dissolution and work disability: A longitudinal study of administrative data. European Sociological Review, 21(3), 259-271.

38.Botwin, M. D., Buss, D. M., & Shackelford, T. K. (2006). Personality and mate preferences: Five factors in mate selection and marital satisfaction. Journal of personality, 65(1), 107-136.

39.Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.

40.Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Behavioral and brain sciences, 12(1), 1-14.

41.Buss, D. M. (1989). Sex differences in human mate preferences: Evolutionary hypotheses tested in 37 cultures. Behavioral and brain sciences, 12(1), 1-14.

42.Creswell, J. W. (2013). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches (3^rd Ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.

43.Daneshpour, M., Asoodeh, M. H., Khalili, S., Lavasani, M. G., & Dadras, I. (2011). Self-described happy couples and factors of successful marriage in Iran. Journal of Systematic Therapies, 30(2), 43-64.

44.Edalati, A., & Redzuan, M. (2010). Perception of women towards family values and their marital satisfaction. Journal of American Science, 6(4), 132-137.

45.Francisca Sommer, C. J. (2015). Impact of culturally sensitive, competence-based marital education program on marital satisfaction, commitment and relationship competence in the Dutch Caribbean. (Unpublished doctoral dissertation). University of Montemorelos, Mexico.

46.Golafshani, N. (2003). Understanding reliability and validity in qualitative research. The qualitative Report, 8(4), 597-607.

47.Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1989). Fourth generation evaluation. Thousand Oaks, CA: Sage.

48.GustavSson, L. (2008). Mixed Support for Sexual Selection Theories of Mate Preferences in the

49.Gustavsson, L., Johnsson, J. I., & Uller, T. (2008). Mixed support for sexual selection theories of mate preferences in the Swedish population. Evolutionary Psychology, 6(4), 575-585.

50.Gustavsson, L., Johnsson, J. I., & Uller, T. (2008). Mixed support for sexual selection theories of mate preferences in the Swedish population. Evolutionary Psychology, 6(4), 575–585.

51.Hahlweg, K., Grawe-Gerber, M., & Baucom, D. H. (Eds.). (2010). Enhancing couples: The shape of couple therapy to come. Cambridge, MA: Hogrefe.

52.Khallad, Y. (2005). Mate selection in Jordan: Effects of sex, socio-economic status, and culture. Journal of Social and Personal Relationships, 22(2), 155-168.

53.Klohnen, E. C., & Mendelsohn, G. A. (1998). Partner selection for personality characteristics: A couple-centered approach. Personality and Social Psychology Bulletin, 24(3), 268-278.

54.Maliki, A. E. (2009). Determinants of mate selection choice among University students in South-South Zone of Nigeria. Edo Journal of Counselling, 2(2), 165-174.

55.Mo, W. (2007). The divorce culture and picture books for young children. International Journal of Early Childhood, 39(2), 23-46.

56.Neustadter, S. (2011). Transpersonal mate selection: An investigation of spiritual and extraordinary factors that influence the decision to marry one's partner. (Unpublished doctoral dissertation). Institute of Transpersonal Psychology, California, US.

57.Nickol, K., (2006). The relationship between irrational beliefs and marital satisfaction. (Unpublished doctoral dissertation). Northern Arizona University, US.

58.Onu, F. O., & Armstrong, M. P. (2013). The ideal man: An investigation into qualities that influences mate selection among female undergraduate students. International Journal of Business, Humanities and Technology, 3(1), 80-84.

59.Panda, U. K. (2011). Role conflict, stress and dual-career couples: An empirical study. The Journal of Family Welfare, 57(2), 63-82.

60.Robles, T. F., & Kiecolt-Glaser, J. K. (2003). The physiology of marriage: Pathways to health. Physiology and behavior, 79(3), 409-416.

61.Samani, S. (2007). Important criteria for spouse selection in a sample of Iranian youth. Psychological Reports, 100(1), 59-65.

62.Samani, S., & Ryan, B. A. (2008). Spouse selection: Important criteria and age preferences of an Iranian sample. Psychological Reports, 103(2), 535-544.

63.Shackelford, T. K., Schmitt, D. P., & Buss, D. M. (2005). Universal dimensions of human mate preferences. Personality and individual differences, 39(2), 447-458.

64.Wiederman, M. W., & Allgeier, E. R. (1992). Gender differences in mate selection criteria: Sociobiological or socioeconomic explanation?. Ethology and Sociobiology, 13(2), 115-124.

65.Winch, R. F. (1967). Another look at the theory of complementary needs in mate-selection. Journal of Marriage and the Family, 29(4), 756-762.

66.Wyngarden, N. (2010). Discrepancies between self-report and behavior in college woman: Is there truth to the "nice guy paradox?”. (Unpublished doctoral dissertation). Northern Illinois University, Illinois, US.