تقاطع جنسیت و خانواده: فهم جنسیتی از فرایند تشکیل و گسست خانواده

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

• سمیه عرب خراسانی

پژوهشگر مقیم پژوهشکده زن و خانواده، تهران،ایران

https://doi.org/10.22067/jss.v16i2.83283

چکیده

جدایی از مناظر متفاوتی می‌تواند محل ‌بحث باشد و از آن جمله منظر نهاد خانواده و ساختار جنسیت است. نهاد خانواده مکان بازنمایی و بازتولید ساختار جنسیت است؛ ساختاری که امروزه در معرض تحولات معنایی عمیقی قرار دارد. زنان و مردان در وضعیت درک متفاوتی در برابر تحولات جنسیتی پاسخ می­دهند. هدف این پژوهش، بررسی نحوة مشارکت ساختار جنسیت، نهاد خانواده و تفاوت جنسیتی کنشگران نسبت به این دو عامل با استفاده از نظریة داده­بنیاد (رویکرد سیستماتیک) است. این امر براساس تجربة زنان و مردان تهرانی با تجربة حداقل یک‌ بار ازدواج و جدایی صورت گرفت که براساس روش نمونه‌گیری نظری و فرایند اشباع نظری به 22 مشارکت‌کننده ختم شد. نتیجة این بررسی به مقولة هسته تصادم ساختار جنسیت و نهاد خانواده منجر شد. تصادم ساختار جنسیت و خانواده حاصل شرایط علّی چون ناکارآمدشدن هویت نهادی، شرایط مداخله­گری چون ­مشکل ترازو و مشکل مترجم، شرایط زمینه­ای چون کاهش مقدس به تجربه و راهبردهایی چون خواهش گسترش فضای زیست است و در نهایت در سه دسته پیامد مشترک(انتخاب غیرقطعی)، زنانه(نگارش ادبیات جدید) و مردانه(واگذاری انتخاب به سرنوشت) است. نتایج این پژوهش بیانگر آن است که در کنار نقش عاملان اجتماعی، نهاد خانواده و ساختار جنسیت نیز در پدیدة جدایی مؤثرند که ابعاد این مشارکت در این پژوهش به نحو مقدماتی معرفی ‌شده است و به بررسی‌های عمیق­ و دقیق بعدی نیاز دارد.

کلیدواژه‌ها

• ازدواج
• طلاق
• جنسیت
• داده‌بنیاد
• نهاد
• ساختار

20.1001.1.20081383.1398.16.2.6.8

مراجع

• اشتراوس، آ.، و کوربین، ج. (1394). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای (ا. افشار، مترجم). تهران: نشر نی.
• اعزازی، ش. (1376). جامعه‌شناسی خانواده با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
• اینگلهارت، ر. (1395). تحول فرهنگی در جامعة پیشرفته صنعتی (م. وتر، مترجم). تهران: نشر کویر.
• آزاد ارمکی، ت. (1393). خانوادة ایرانی (چاپ اول). تهران: نشر علم.
• آزاد ارمکی، ت. (1395). تغییرات، چالش­ها و آیندة خانوادة ایرانی (چاپ اول). تهران: نشر تیسا.
• آزاد ارمکی، ت.، شریفی­ساعی، م.، ایثاری، م.، و طالبی، س. (1391). هم­خانگی؛ پیدایش شکل­های جدید خانواده در تهران، جامعه­پژوهی فرهنگی، 3(1)، 43-77.
• الیاس، ن. (1392)، چیستی جامعه­شناسی، گذار از جامعه‌‌شناسی به شناخت ماهیت امر اجتماعی. تهران، نشر جامعه­شناسان.
• باستانی، س.، گلزاری، م.، روشنی، ش. (1389). طلاق عاطفی: علل و شرایط میانجی، فصلنامة بررسی مسائل اجتماعی ایران، (3)، 1-20.
• بک، ا. (1388). جامعة جهانی در مخاطره (چاپ اول) (م. ر. مهدی‌زاده، مترجم). تهران: کویر.
• بوردیو، پ. (2010). سلطة مردانه (ر. هاشمی، مترجم). برگرفته از  سایت اینترنتی کتابناک. استراسبورگ.
• بهنام، ج. (1383). تحولات خانواده؛ پویایی خانواده در حوزه‌های فرهنگی گوناگون (م. ج. پوینده، مترجم). تهران: نشر ماهی.
• ترنر، ب. (1381). شرق­شناسی، پس مدرنیسم و جامعه­شناسی (غ. ر. کیانی، مترجم). تهران: نشر نی.
• جمشیدیها، غ.، صادقی فسایی، س.، و لولاآور، م. (1392). نگرش جامعه­شناختی بر تأثیر فرهنگ مدرن از منظر جنسیتی بر تحولات خانواده در تهران، نشریة زن در فرهنگ و هنر، 2، 183-198.
• چیل، د. (1388). خانواده­ها در دنیای امروز (چاپ اول) (م. م. لبیبی، مترجم). تهران: نشر افکار.
• خضری، م. (1380). تأثیر سیاست‏های اقتصادی دولت پس از انقلاب بر خانواده، مطالعات راهبردی زنان، 14، 44-55.
• زیمل، گ. (1392). دربارة فردیت و فرم­های اجتماعی (ش. مسمی­پرست، مترجم). تهران: نشر ثالث.
• سگالن، م. (1388). جامعه‌شناسی تاریخی خانواده (چاپ پنجم) (ح. الیاسی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
• شکربیگی، ع. (1390). مدرن­گرایی و سرمایة اجتماعی خانواده (چاپ اول). تهران: جامعه‌شناسان.
• صادقی، س.، و عرفان‌منش، ا. (1392). تحلیل جامعه­شناختی تأثیرات مدرن‌شدن بر خانوادة ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی، زن در فرهنگ و هنر، 1، 63-84.
• عرب ­خراسانی، س. (1398). فهم جنسیتی از حیات خانوادگی: مطالعه­ای داده­بنیاد در باب تجربه زنان و مردان تهرانی با تجربه حداقل یک‌بار ازدواج و جدایی (رسالة دکتری)، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
• قاسمی، و.، عرب­خراسانی، س.، و ربانی، ع. (1398). تقاطع جنسیت و حیات خانوادگی: فهم مردانه از ازدواج و زندگی خانوادگی، مطالعات زن و خانواده، 8(1)، 113-156.
• قاسمی، و.، عرب ­خراسانی، س.، و ربانی، ع. (1397). تقاطع جنسیت و حیات خانوادگی: فهم زنانه از ازدواج و زندگی خانوادگی، زن در توسعه و سیاست، 16(4)، 499-524.
• کاستلز، ا. (1385). اقتصاد، جامعه و فرهنگ در عصر اطلاعات (جلد 2) (ح. چاووشیان، مترجم). تهران: طرح نو.
• کونتز، ا. (1387). تاریخ ازدواج، از اطاعت تا صمیمیت یا چگونه عشق بر ازدواج پیروز شد (س. موحد، مترجم). تهران: نشر پیکان.
• گیدنز، آ. (1377). پیامدهای مدرنیت (م. ثلاثی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
• گیدنز، آ. (1386). جامعه­شناسی (چاپ هفدهم) (م. صبوری، مترجم). تهران: نشر نی.
• ·         لبیبی، م. (1393). خانواده در قرن بیست و یکم. تهران: انتشارات علم.
• لوید، ژ. (1387). عقل مذکر: زنانگی و مردانگی در فلسفه غرب (م. مهاجر، مترجم). تهران: نشر نی.
• محمدپور، ا. (1382). روش تحقیق کیفی (ضد روش 1). تهران: جامعه­شناسان.
• ملکی، ا.، ربیعی، ع.، شکربیگی، ع.، و بالاخانی، ق. (1394). بررسی فردی شدن خانواده در ایران با تأکید بر روند تغییرات ساختاری و کارکردی خانواده ایرانی از سال  1335 تا سال 1393. فصلنامة شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، 69، 41-96.
• ناک، ا. (1379). ازدواج در زندگی مردان (س. غفاری، مترجم). تهران: ساحل.
  • Amato, P. R. (2000). The Consequence of divorce for adults and children: an update. Journal for General Social Issues, 23(1), 5-24.
  • Amato, P. R., & Rogers, S. J. (1999). Do attitudes toward divorce affect marital quality?. Journal of Family Issues, 20(1), 69-86
  • Barich, R., & Bielby, D. (1996). Rethinking marriage: change and stability in expectations, 1967-1994. Journal of Family Issues,1, 139-169
  • Beck, U., & Beck-Grenshei, E. (2004). The normal chaos of love. Mark Ritter and Jane Wiebel. Polity Press.
  • Bem, S. L. (1993). The lenses of gender: Transforming the debate on sexual inequality. Yale University Press.
  • Bem, S. L. (1995). Dismantling gender polarization and compulsory heterosexuality: Should we turn the volume down or up?. Journal of Sex Research, 32, 329–334.
  • Black, L. E., Eastwood, M., Sprenkle, D. H., & Smith, E. (2015). An exploratory analysis of the construct of leavers versus left as it relates to Levinger's. Social exchange theory of attractions, barriers, and alternative attractions. Journal of Divorce and Remarriage, 15(1-2), 127-140.
  • Bourdieu, P. (2010). Masculine domination. Stanford, CA: Stanford University Press
  • Chaftez, J. S. (2006). Handbook of the sociology of gender. New York, NY: Springer.
  • Chaftez, J. S. (2006). The varieties of gender theory in sociology. In Handbook of the sociology of gender. New York, NY: Springer.
  • Charmez, K. (2006). Constructing grounded theory: A practical guide through qualitative analysis. Los Angeles, LA: Sage.
  • Cherlin, A. J. (2004). The deinstitutionalization of American Marriage. Journal of Marriage and Family, 17(66), 848-861.
  • Corbin, J., & Strauss, A. L. (2015). Basic of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd Ed.). Thousand Oaks: Sage. 
  • Corbin, J., & Strauss, An. L. (2008). Basic of qualitative research: techniques and procedures for developing grounded theory (3rd Ed.). Thousand Oaks: Sage.
  • Eidelson, R. J., & Epstein, N. (1982). Cognition and relationship maladjustment: Development of a measure of dysfunctional relationship beliefs. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 50(5), 715-720.
  • English, S. M. (1997). A social exchange analysis of early and late divorce, (Unpublished doctoral dissertation). Texas Tech University.
  • Giddens, A. (1992). The transformation of intimacy: Sexuality, love and eroticism in modern societies. Stanford, CA: Stanford University Press.
  • Giddens, A., & Pierson, C. (1998). Conversations with Anthony Giddens making sense of modernity. New York, NY: Polity Press.
  • Goffman, E. (1977). The arrangement between the sexes. Theory and Society, 4(3), 301-333.
  • Golchin, M., & Safari, S. (2017). Tehran metropolis and the emergence of symptoms of new form of male-female relationship; the study of field, process and consequence of cohabitation. Journal of Iran Cultural Research,10(1), 29-57.
  • Heaton, T. B., & Blake, A. M. (1999). Gender differences in determinants of marital disruption. Journal of Family Issues, 20(1), 25-45.
  • Hewitt, B., Western, M., & Baxter, J. (2006). Who decides? The social characteristics of who initiates marital separation. Journal of Marriage and Family, 68, 1165–1177
  • Horkheimer, M. (2002). Critical theory, selected essay. New York, NY: Continuum.
  • Lopata, H. (2006). Gender and social role. Handbook of the sociology of gender. Ny York, NY: Springer.
  • Morse, j. (2007). Sampling in grounded theory. In A. Bryant & K. Charmez (Eds.), The Sage Handbook of Grounded Theory (pp. 229-245). Los Angeles: SAGE
  • Phillips, A. (2018). Gender and modernity. Policy Theory, 46(6), 837-860.
  • Robila, M. (2014). Handbook of family policies across the globe. New York, NY: Springer.
  • Rosenfeld, M. J. (2017). Who wants the breakup? Gender and breakup in heterosexual couples. In D. F. Alwin, D. H. Felmlee, & D. A. Kreager, (Eds.) Social networks and the life course. New York, NY: Springer.
  • Sweeney, M. (2002). Remarriage and the nature of divorce: Does it matter which spouse chose to leave. Journal of Family Issues, 23(3), 410-440.
  • Thistle, S. (2000). Trouble with modernity: Gender and the remaking of social theory. Sociological Theory, 18(2), 275-288.