تحلیل جامعه‌شناختی زمینه‌ها، علل و پیامدهای شکل‌گیری خرده‌فرهنگ مامائوک

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• مرتضی مسرور نودهی ¹
• عهدیه اسدپور ²
• مونا اسالم نژاد گیلوایی ³

¹ استادیار جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان،ایران

² دانش آموختۀ دکتری جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی، دانشگاه الزهرا (س)،تهران،ایران

³ استادیار جامعه شناسی،پژوهشکده گیلان‌شناسی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.80527.1294

چکیده

پژوهش حاضر در پی فهم خرده­ فرهنگ مامائوک در شهر زاهدان به‌عنوان خرده ­فرهنگی کج‌روانه و ویژگی­های حاکم بر روابط بین این اعضا با یکدیگر و جامعه گسترده­تر و الگوهای رفتاری و فکری پذیرفته‌شده در آن از نگاه اعضای آن بود. این پژوهش با روش تحقیق کیفی و با استفاده از رویکرد مبتنی بر نظریه داده ‏بنیاد انجام شد. از طریق نمونه ­گیری نظری و هدفمند و با انجام 23 مصاحبه نیمه ساختاریافته توسط مصاحبه­ کنندگان بومی آموزش­دیده یا کسانی که تجربۀ عضویت در خرده ­فرهنگ مذکور را داشتند، اشباع نظری حاصل شد. مطابق یافته­ ها، مشارکت­ کنندگان عضویت خود را در قالب مفاهیمی چون جمع بِراس­داری تعریف کردند؛ به‌عبارتی در گروه مامائوک، اعضا همچون برادرانی پنداشته می‌شوند که «هر» کاری برای برادر دیگر (عضو دیگر) گروه انجام می­دهد. عضویت در گروه مذکور براساس تمایل درونی، شرایط نامساعد اقتصادی، تشویق همالان، عضویت دیگران مهم، دفاع از ناموس و جلوگیری از ظلم بوده است. آنان درعین‌حال گفتند که وجود تسهیل­ کننده­هایی مانند سابقۀ مامایی محله، چشم و هم­چشمی محله­ای و کنترل و محدودسازی روابط محله­ای زمینه ­های آن را محقق می­‌کند. همچنین مشارکت­ کنندگان در مواجهه با چالش‌های پیش­رو راهکارها و استراتژی­هایی همچون مجاب­ سازی، جنگ شدید، رهاسازی و فرار را به کار می ­بندند و به این صورت، گامی برای کاهش چالش­هایی منتج از عضویت در خرده ­فرهنگ مزبور برمی ­دارند. همچنین عضویت در گروه مامائوک با خود پیامدهای مثبت (مانند حمایتگری مالی و حمایت در درگیری­ها، پرشدگی اوقات فراغت و گسترش روابط اجتماعی دوستانه) و منفی (نظیر کنشگری منفی، اعتیاد به مواد مخدر، احساس خسران و ازدست دادگی، دشمن­زایی، تیرگی روابط و لزوم تجرد و انگ اجتماعی) به همراه دارد. درمجموع یافته­ های پژوهش در قالب مقولۀ محوری «قربانیان گریز» مدل نظری این نوع از عضویت را ترسیم می­ کند.
 

کلیدواژه‌ها

• خرده‌فرهنگ انحرافی
• مامائوک
• بِراس‌داری
• نظریه داده‌بنیاد
• استان سیستان و بلوچستان

مراجع

1. آبرکرامبی، ن.، هیل، س.، و ترنر، ب. س. (1367). فرهنگ جامعه­شناسی (ح. پویان، مترجم). تهران: انتشارات چاپخش.
2. اسکندری، ح. (1383). بررسی اسنادی خرده­فرهنگ­های جوانان در شهر تهران. تهران: سازمان ملی جوانان.
3. امین صارمی، ن. (1377). خرده‌فرهنگ و جرم: بررسی خرده‌فرهنگ‌های دستگیر­شدگان منکراتی (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
4. بخشنده، م. (1387). بررسی نقش بافت­های نو فرسوده شهری در ایجاد خرده­فرهنگ جوانان: مطالعه موردی شهر شیراز (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه شیراز، ایران.
5. ترکمان، م.، پورغلامی، م.، و مرادی سیاه‌سر، غ. (1390). عوامل مؤثر بر گرایش نوجوانان پسر شهرستان کرج در خرده‌فرهنگ جرم. مطالعات امنیت اجتماعی، (27)، 177-204.
6. جعفری، م. (1387). مختصر جرم­شناسی. خلاصه جزوات جرم­شناسی دکتر نجفی ابرندآبادی، دانشگاه شهید بهشتی.
7. حیدری، س.، رحمانی فیروزجاه، ع.، و عباسی اسفجیر، ع. ا. (1400). مطالعه کیفی خرده‌فرهنگ جرم (تجربه زیسته لات‌بازی در میان جرائم خشن استان مازندران). مسائل اجتماعی ایران، 12(1)، 277-297.
8. ذکایی، م. س. (1387). جامعه­شناسی جوانان ایران. تهران: نشر آگاه.
9. راد، ف.، و رستمی، ن. (1395). پیوند اجتماعی و گرایش به رفتارهای نابهنجار. فصلنامه علوم اجتماعی، 26(74)، 175-211.
10. شهابی، م. (1382). جهانی‌‌شدن جوان: خرده‌فرهنگ‌های جوانان در عصر جهانی‌شدن. مطالعات جوانان، (5)، 2-22.
11. ضمیری بلسبنه، م.، افقی، ن.، و علیخواه، ف. (1401) جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، «ناسزا گویی در خرده‌فرهنگ جوانان. جامعه‎‌شناسی اقتصادی و توسعه، 11(1)، 89-115.
12. گیدنز، ا. (1385). جامعه‌شناسی (م. صبوری، مترجم) (چاپ شانزدهم). تهران: نشر نی.
13. نامی، ع. ا. (1376). شناخت خرده‌فرهنگ جوانان کارکردها و آثار نامناسب آن. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
14. نرگسی، ر. (1382). جوان و فرهنگ­های جوانی، معرفت، (72)، 25.
15. Cohen, S. (1972). Folk devils and moral panic. London: Macgibbon & Kee Ltd.
16. Felson R. B., Liska, A. E., South, S. J., & Mcnulty, T. L. (1994). The subculture violence and delinquency. Social Forces, 73, 155-173 .
17. Glaser, B., & Strauss, A. (1967). Discovery of grounded theory. New York: Aldine De Gruyter.
18. Hebdig, D. (1994). Subculture: The meaning of style. London: Routledge.
19. Miller, W. B. (1958). Lower class cultures as a generating milieu of gang delinquency. Journal of Social Issues, 14(2), 5-19.
20. Monroe Stearn, A. (2012). Subcultural theory, drift and publicity: How a contemporary culture of adolescence relates to delinquenc (Unpublished doctoral dissertation). Northeastern University, Boston.
21. Wang, W. P. (1983). A study of juvenile delinquency in Taiwan: An application of differential opportunity theory (Unpublished doctoral dissertation). Southern Illinois University, Carbondale.