تبیین جامعه شناختی تأثیر فرهنگ مصرفگرایی بر رفتار مخرب زیستمحیطی (مورد مطالعه: جوانان شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

• فریبا حسینی ¹
• منصور حقیقتیان ²
• سید علی هاشمیان‌فر ³

¹ دانشجوی دکتری جامعه شناسی، گروه جامعه شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

² دانشیار گروه جامعه شناسی، واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

³ داانشیار گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.82272.1345

چکیده

امروزه مسائل زیست‌محیطی، مفهوم اجتماعی دارد و می‌توان گفت مشکلات زیست‌محیطی ریشه فرهنگی-اجتماعی دارند. رفتارهای زیست‌محیطی انسان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر محیط ‌زیست، مد نظر بسیاری از اندیشمندان، پژوهشگران و محیط‌گرایان قرار گرفته است. در همین راستا جامعه‌شناسان تحلیل ‌و بررسی ‌مسائل زیست‌محیطی را نیازمند مطالعات جامعه‌شناختی و راه ‌حل‌های اجتماعی می‌دانند. در حال حاضر یکی از چالش‌های اصلی دنیای مدرن، شکل‌گیری بحران‌های زیست‌محیطی است که متأثر از رفتارهای انسانی است. فراوانی مسائل زیست‌محیطی در سال‌های اخیر، توجه و حساسیت اندیشمندان حوزه‌های مختلف، به‌ویژه جامعه‌شناسان را به این موضوعات برانگیخته است. در همین راستا جامعه‌شناسان تحلیل ‌و بررسی ‌مسائل زیست‌محیطی را نیازمند مطالعات جامعه‌شناختی و راه‌ حل‌های اجتماعی می‌دانند. مطالعه حاضر با هدف تبیین جامعه‌شناسی تأثیر فرهنگ مصرف‌گرایی بر رفتار مخرب زیست‌محیطی با استفاده از رویکرد کمی و روش پیمایش به انجام رسیده است. جامعۀ آماری پژوهش جوانان 35-18 ساله شهر تهران بوده‌اند که 453 نفر از آن‌ها در شش منطقه و برحسب وضعیت توسعه‌یافتگی این مناطق با استفاده از شیوه نمونه‌گیری سهمیه‌ای انتخاب و با استفاده از ابزار پرسش‌نامه مطالعه شدند. تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهش در دو قسمت توصیفی و استنباطی انجام شد. یافته‌های توصیفی نشان‌دهنده وضعیت نسبتاً مطلوب رفتار زیست‌محیطی بین افراد مورد مطالعه است. یافته‌های استنباطی پژوهش، بیانگر این است که متغیر مصرف‌گرایی درمجموع در حد متوسط، توان تبیین واریانس متغیر رفتار زیست‌محیطی را بین افراد مورد مطالعه دارد و اثر این متغیر بر رفتار مخرب زیست‌محیطی نیز مستقیم و معنادار است. درباره تأثیر ابعاد این متغیر بر رفتار مخرب زیست‌محیطی نیز باید گفت اثر ابعاد فردمحوری، لذت و تجمل‌گرایی و تخیل‌گرایی بر رفتار زیست‌محیطی مستقیم و معنادار و اثر بعد کثرت‌گرایی غیرمعنادار است. درنهایت تفاوت معناداری بین مردان و زنان و همچنین سطح توسعه‌یافتگی مناطق مختلف به‌لحاظ میزان اثرگذاری متغیر مصرف‌گرایی بر رفتار مخرب زیست‌محیطی وجود ندارد.
 

کلیدواژه‌ها

• فرهنگ
• مصرف‌گرایی
• رفتارهای زیست‌محیطی
• جوانان
• تهران

مراجع

1. آقایاری‌هیر، ت.، هنرور، ح.، و علیزاده اقدم، م. ب. (1396). نقش واسطه‌ای مصرف‌گرایی در ارتباط بین مادی‌گرایی و ردپای اکولوژیک (مورد مطالعه: شهروندان. ارومیه). آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار، 6(1)،1-18.
2. اسلیتر، د.، و تونکیس، ف. (1394). جامعه بازار: بازار و نظریه اجتماعی مدرن. (ح. قاضیان، مترجم) (چاپ سوم). تهران: نشر نی.
3. باکاک، ر. (1381). مصرف.(خ. صبری، مترجم) (چاپ اول). تهران: شیرازه.
4. بنی‌فاطمه، ح.، و حسین‌نژاد، ف. (1391). مصرف‌گرایی در جامعه و تأثیر آن بر محیط‌زیست شهری: رویکردی نوین. فصلنامه راهبرد اجتماعی و فرهنگی، 1(2)،61-39.
5. بودریار، ژ. (1390). جامعه مصرفی(پ. ایزدی، مترجم). تهران: نشر ثالث.
6. بوردیو، پ (1391). تمایز (ح. چاوشیان، مترجم) (چاپ اول). تهران: نشر ثالث.
7. حاجیلو، ف.، یزدخواستی، ب.، و علیزاده اقدم، م. ب. (1393). بررسی رابطه سبک زندگی مصرفی با شاخص ردپای بوم‌شناختی. محیط‌‌‌شناسی، 40(1)، 602-589.
8. حمایت‌خواه جهرمی، م.، ارشاد، ف.، دانش، پ.، و قربانی، م. (1396). تأملی جامعه‌شناختی در باب مناسبات ، نگرش‌ورفتارهای زیست‌محیطی (مطالعه دانشجویان دانشگاه تهران). مسائل اجتماعی ایران، 8(1)، 25-5.
9. دسترس، ف.، و خواجه‌نوری، ب. (1398). بررسی رابطه بین عوامل جامعه‌شناختی و رفتار زیست‌محیطی شهروندان شهر شیراز. جامعه‌شناسی کاربردی، 30(4)، 58-35.
10. رستگارخالد، ا.، مشکینی، ق.، و صالحی، ص. (1396). بررسی رابطه جهت‌گیری ارزشی با شهروندی زیست‌محیطی در بین شهروندان مناطق 3، 11و 19 تهران. فصلنامه توسعه اجتماعی، 12(1)، 58-37.
11. زارع، ب.، حبیب‌پور گتابی، ک.، و عابدینی، ح. (1399). رابطه بین مصرف‌گرایی و جهت‌گیری ارزشی با شهروندی زیست‌محیطی در بین شهروندان تبریز. دوفصلنامه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 10(2)، 98-73.
12. زارع، ب.، عابدینی، ع.، و حبیب‌پور گتابی، ک. (1400). ارائه مدل ساختاری شهروندی زیست‌محیطی بر مبنای شهریت و سرمایه فرهنگی در بین شهروندان تبریز. جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، 10(2)، 89-65.
13. صالحی، ص.، و کریم‌زاده، س. (1393). بررسی تأثیر ارزش‌های زیست‌محیطی بر رفتار زیست‌محیطی (مطالعه مناطق شهری ارومیه). مسائل اجتماعی ایران، 5(2)، 76-61.
14. ظهورپرونده، و.، و حاجی‌زاده، ا. (1401). تأثیر آموزش سرمایه‌های فرهنگی اکتسابی بر رفتارهای زیست‌محیطی دانش‌آموزان. انسان و محیط‌زیست، 20(2)، 69-51.
15. فرهادیان بابادی، ف.، محسنی‌تبریزی، ع. ر.، و ازکیا، م. (1401). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر سبک زندگی مصرف‌گرایی فرهنگی بر رفتار زیست‌محیطی با رویکرد توسعه پایدار (مطالعه موردی: شهروندان کلان‌شهر تهران). مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 14(22)، 220-205.
16. قادری، ن.، چوپانی، س.، صالحی، ص.، و خوش‌فر، غ. ر. (1394). بررسی عوامل اجتماعی موثر بر رفتار زیست‌محیطی در شهرستان مریوان در سال 1392. مجله علوم پزشکی زانگو، 16(48)، 18-10.
17. قاسمی، م. ع. (1388).جامعه ریسک و اهمیت آن برای مطالعات استراتژیک. فصلنامه مطالعات راهبردی، 12(45)، 47-27.
18. کرسول، ج. د. (1391). طرح پژوهش: رویکردهای کیفی، کمی و ترکیبی. (ع. ر، کیامنش، و م. دانای‌طوس، مترجمان) (چاپ اول). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
19. ملکی، ا.، صالحی، ص.، و کریمی، ل. (1393). بررسی رابطه پارادایم نوین اکولوژیکی و رفتار مصرف آب. مجله آب و فاضلاب، 25(1)، 129–
20. میرزایی، ج.، احمدی، س.، و لرستانی، ا. (1394). تحلیل فضایی سطوح برخورداری مناطق کلان‌شهر تهران از منظر اقتصاد شهری تهران. فصلنامه علمی – پژوهشی اقتصاد و مدیریت شهری، 3(11)، 77-59.
21. نبوی، س .ح.، و مختاری هشی، ع. (1397). سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست‌محیطی خانواده‌های تهرانی. مسائل اجتماعی ایران، 9(2)، 209-232.
22. نصرتی‌نژاد، ف.، سراج‌زاده، س .ح.، و دیهول، م. (1398). تبیین جامعه‌شناختی رفتار زیست‌محیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی). فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، 2(2)، 21-1.
23. هانیگان، ج. (1392). جامعه‌شناسی محیط‌زیست. (ص. صالحی، مترجم) (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
24. هنرور، ح.، آقایاری هیر، ت.، علیزاده اقدم، م .ب.، و محمدپور، ا .(1400). رابطه فردگرایی با تأثیرات زیست­محیطی مصرف در بین شهروندان ارومیه‌ای. پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، 11(41)، 78-59.

 

25. Borden, R. J., & Francis, J. L. (1978). who cares about ecology? Personality and sex differences in environmental concern 1. Journal of Personality, 46(1), 190-203.
26. Buttel, F. H. (1987). New directions in environmental sociology. Annual Review of Sociology, 13, 465-488.
27. Dunlap, R. E., & Jones, R. E. (2002). Environmental Concern: Conceptual and
    measurement issues. In R. E. Dunlap, & W. Michelson (Eds.). Handbook of
    environmental sociology (pp. 482-524). Westport, London: Greenwood Press.
28. Dunlap, R. E., & VanLiere, K. D. (1978). The new environmental paradigm: A proposed measuring instrument and preliminary results. Journal of Environmental Education, 9, 10-19.
29. Fietkau, H. J., & Kessel, H. (1981). Environmental education. Umweltlernen. Veraenderungsmoeglichkeiten Des Umweltbewusstseins.
30. Huimin, L. (2013). The impact of human behavior on ecological threshold:
    Positive or negative? Grey relational analysis of ecological footprint. Energy
    consumption and environmental protection, Energy Policy, 56, 711–719
31. Kollmuss, A., & Agyeman, J. (2002). Mind the gap: Why do people act environmentally and what are the barriers to pro-environmental behavior? Environmental Education Research, 8(3), 239-260.
32. Kozar, J. M., & Connell, K. Y. H. (2013). Socially and environmentally responsible apparel consumption: knowledge, attitudes, and behaviors. Social Responsibility Journal, 9(2), 315-324.
33. Pietikäinen, J. (2007). A slow start at the beginning of the recycling chain: how to make consumers recycle their mobile phones? (Unpublished masters’ thesis). Uuniversity of Helsinki, Filand.
34. Ritzer, G., Goodman, D., & Wiedenhoft, W. (2001). Theories of consumption. In Handbook of social theory (pp. 410-427). London: Sage.
35. Schahn, J., & Holzer, E. (1990), Studies of individual environmental concern: The role of knowledge, gender and background variables. Environment and Behavior, 22, 767-786.
36. Simmel, G., & Bottomore, T. (1978). The philosophy of money. New York: Psychology Press.
37. Turner, B.S. (2006). The Cambridge dictionary of sociology, Cambridge University Press.
38. Urien, B., & Kilbourne, W. (2011). Generativity and self‐enhancement values in eco‐friendly behavioral intentions and environmentally responsible consumption behavior. Psychology & Marketing, 28(1), 69-90.
39. Veblen, T. (1994). The theory of the leisure class. Boston: Houghton Mifflin.
40. Widayat, W., Praharjo, A., Putri, V. P., Andharini, S. N., & Masudin, I. (2021). Responsible consumer behavior: Driving factors of pro-environmental behavior toward post-consumption plastic packaging. Sustainability, 14(1), 425.
41. Xiang, P., Zhang, H., Geng, L., Zhou, K., & Wu, Y. (2019). Individualist–collectivist differences in climate change inaction: The role of perceived intractability. Frontiers in Psychology, 10, 187.
42. De Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. University of California Press: Berkeley.
43. Wells, V. K., Ponting, C. A., & Peattie, K. (2011). Behaviour and climate change: Consumer perceptions of responsibility. Journal of Marketing Management, 27(7-8), 808-833.