کنش حمایتی، از سنت‌گرایی گزینشی تا عرفی‌نگری تقلیدی: ارائۀ یک نظریۀ داده‌بنیاد

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• فاطمه عطری ¹
• سعید وصالی ²
• مهدی کرمانی ³
• محمدرضا محمدی ⁴

¹ کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی و رفاه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² دانشیار گروه تعاون و رفاه اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

³ استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴ کارشناسی ارشد رشته پژوهش علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2022.76720.1176

چکیده

کنش حمایتی یکی از نمودهای تعامل گرم نامتقاران در جامعه است که افراد با دلایل و انگیزه‌های مختلف و در شرایط متفاوت انجام می‌‌دهند. پژوهش حاضر با هدف بررسی شرایط حاکم بر کنش‌های حمایتی و راهبردهای افراد انجام گرفته است. به‌منظور دستیابی به هدف این پژوهش، کنش حمایتی و شرایط وقوع آن در مکاتب مختلف جامعه‌‌شناسی و آراء صاحب‌نظران اصلی این حوزه نقد و بررسی شده و با استفاده از روش نظریۀ داده‌بنیاد با 22 فرد ساکن شهر مشهد، دربارۀ تجربیات مختلف کنش حمایتی و دلایل انجام آن‌ها مصاحبه عمیق شده است. ازآنجا‌که در پژوهش حاضر، رسیدن به حداکثر تنوع در دیدگاه کنش‌گران مدنظر بوده است، از نمونه‌گیری هدفمند (حدکثر تنوع) بهره گرفته شد. ملاک اصلی برای انتخاب شرکت‌کنندگان نیز تجربه‌کردن پدیدۀ موردمطالعه بوده است. برای این منظور، ابتدا برخی شاخص‌ها همچون دیدگاه مذهبی، گروه سنی، تحصیلات، درآمد و خاستگاه اقتصادی مشخص شد تا براساس آن‌ها بتوان نمونه‌هایی کاملاً متفاوت را مدنظر قرار داد. مصاحبه‌ها در سه سطح باز، محوری و گزینشی کدگذاری شده و درنهایت، 35 مقوله اصلی که در چهار دسته شرایط (علّی، مداخله‌ای و زمینه‌ای)، راهبردهای کنش، پیامدها و مقولۀ هسته‌ای قرار گرفته‌اند، شناسایی شده است. براساس یافته‌های این پژوهش، مقولۀ هسته‌ای با عنوان «درهم‌آمیزی دریافت‌های معنایی پیشامدرن و الگوهای ابزاری مدرن در پیشبرد کنش‌های حمایتی» شناسایی شد که از درون آن مقولۀ هسته‌ای دیگری با عنوان «گذر از حمایتِ تکلیف‌مدارانۀ دینی خانواده محور به حمایتِ وظیفه‌مدارانۀ اجتماع‌محور» شناسایی شد.

کلیدواژه‌ها

• کنش حمایتی
• انگیزه کنش حمایتی
• نظریه داده‌بنیاد
• راهبردهای کنش حمایتی

20.1001.1.29809452.1401.19.4.1.3

مراجع

1. احمدی، س. (1388). بررسی نوع دوستی در روابط روزمره اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن. جامعه شناسی ایران، 10(2)، 807-108.
2. استراس، ا.، و کوربین، ج. (1387). اصول روش تحقیق کیفی نظریه مبانیی رویه‌ها و شیوه‌ها. (ب. محمدی، مترجم) تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
3. افراسیابی، ح.، و محمدی، ا. (1393). عوامل اجتماعی مرتبط با نوع دوستی، در میان معلمان شهرهای یزد و نورآباد. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 14(52)، 115-134.
4. چلبی، م. (1389). جامعه شناسی نظم. تهران: نی.
5. حبیب پور گتابی، ک. (1396). رویکرد شهروندان تهرانی نسبت به متکدیان. مسائل اجتماعی ایران، 8(2)، 29-54.
6. حسینی، م.، طالب پور، ا.، و امام علی زاده، ح. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر رفتار نوع دوستانه در بین شهروندان همدانی در سال 1392. علوم اجتماعی، توسعه اجتماعی، 9(1)، 135-160.
7. رستگار خالد، ا. (1384). گسترش نقش زنان در جهت حمایت‌های شغلی - خانوادگی. مجله جامعه شناسی ایران، 6(4)، 126-165.
8. رضوی زاده، ن.، و محمدپور، ا. (1389). برساخت تفسیری تجربه زیسته خیران مدرسه ساز. علوم اجتماعی، راهبرد و فرهنگ، 3(11)، 41-65.
9. روشنفکر، پ.، و ذکایی، م. (1385). جوانان، سرمایه اجتماعی و رفتارهای داوطلبانه. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 6(23)، 113-146.
10. روشه، گ. (1370). مقدمه‌ای بر جامعه شناسی عمومی (جلد اول کنش اجتماعی). مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
11. شکوری، ع. (1384). رفتارهای حمایتی و دلایل بروز آن‌ها. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(18)، 357-386.
12. صدیق اورعی، غ.، فرزانه، ا.، باقری، م.، و محمدی، ش. (1398). مبانی جامعه‌شناسی؛ مفاهیم و گزاره‌ای پایه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
13. صدیق سرویستانی، ر.، و عنبری، م. (1383). باورهای خرده فرهنگی و مشارکت امدادی در ایران. نامه علوم اجتماعی، 24(24)، 81-115.
14. عبدالهی، م.، و بشیری موسوی، م. (1394). نقش سازمان‌های جامعه مدنی در فقر زدایی. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 15(59)، 133-159.
15. غفاری، م. (1393). راهکارهای کاهش فقر: رهیافتی در اقتصاد نهادگرایی. فصلنامه علمی پژوهشی برنامه ریزی و بودجه، 19(4)، 215-242.
16. کلدی، ع.، و سلحشوری، پ. (1391). بررسی تأثیر حمایت اجتماعی بر توانمندسازی زنان. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 4(4)، 7-21.
17. گلچین، م.، حسینی، م.، امام علی زاده، ح.، و عناصری، ع. (1395). تحلیل تجربی رابطه عوامل اجتماعی با گرایش به رفتارهای نوع دوستانه. مطالعات جامعه شناختی شهری.
18. گولد، ج.، و کولب، و. ل. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. (م. زاهدی مازندرانی، مترجم) تهران: مازیار.
19. لوئیس، ا. (1353). فرهنگ فقر. نامه علوم اجتماعی، 1(1)، 124-145.
20. محسنی، ر.، خوش فر، غ.، بابایی، ق.، و ابراهیمی، م. (1392). بررسی عامل‌های مؤثر بر انگیزه مشارکت زنان در سازمان‌های مردم نهاد. فصلنامه علمی پژوهشی زن و جامعه، 2(14)، 167-190.
21. نوابخش، م.، و میرزاپوری، ج. (1394). تحلیل جامعه شناختی تأثیر بی هنجاری بر بی تفاوتی اجتماعی (موردمطالعه: شهروندان شهر بابل). مجله مطالعات توسعه اجتماعی در ایران، 3(3)، 53-67.
22. Beldad, A., Snip, B., & Hoof, J. (2014). Generosity the Second Time Around: Determinants of Individuals' Repeat Donation Intention. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly, 43(1), 144-163.
23. Kashif, M., Jamal, K., & Abdur Rehman, M. (2016). The dynamics of Zakat donation experience among Muslims: a phenomenological inquiry. Journal of Islamic Accounting and Business Research, 9(1), 45-58.
24. Li, Y., & others. (2010). Cooperation and charity in spatial public goods game under different strategy update rules. Physica A, 389(5), 1090-1098.
25. Merchant, A., Ford, J., & Rose, G. (2010). How personal nostalgia influences giving to charity. Journal of Business Research, 64(6), 610-616.
26. Shabbir, H., Palihawadana, D., & Thwaites, D. (2007). Determining the antecedents and consequences of donor perceived relationship quality—A dimensional qualitative research approach. Psychology & Marketing, 24(3), 271-293.
27. Edmundson, B. (1986). Who gives to charity? American Demographics, 8(11), 45-49.
28. Ha-Brookshire, J., & Hodges, N. (2009). Socially responsible consumer behavior? Exploring used clothing donation behavior. Clothing & Textiles Research Journal, 27(3), 179-196.
29. Houle, B., Sagarin, B., & Kaplan, M. (2005). A functional approach to volunteerism: ah ofulnec, tsiaognaarli na,p kpraopalcahn to volunteerism do volunteer motives predict task preference? Basic and Applied Social Psychology, 27(4), 337-344.
30. Jackson, E., & Others. (1995). Volunteering and charitable giving: Do religious and associational ties promote helping behavior? Nonproflt and Voluntary Sector Quarterly, 24(1), 59-78.
31. Kasri, R. (2013). Giving behaviors in Indonesia: Motives and marketing implications for Islamic charities. Journal of Islamic Marketing, 4(3), 306-324.
32. Kottasz, R. (2004). Differences in the donor behavior characteristics of young affluent males and females: Empirical evidence from Britain. International Journal of Voluntary and Nonprofit Organizations, 15, 181-203.
33. Lee, Y.-K., & Chang, C.-T. (2007). Who gives what to charity? Characteristics affecting donation behavior. Social Behavior and Personality, 35(9), 1173-1180.
34. Lwin, M., Phau, l., & Lim, A. (2013). Charitable donations: Empirical evidence from Brunei. Asia-Pacific Journal of Business Administration, 215-233.
35. Lynn, P., & Smith, J. (1993). The 1991 National Survey of voluntary activity in the UK. United Kingdom: The Volunteer Centre.
36. Marin, A., & Wellman, B. (2010). Social network analysis: An introduction. 14(1), 110-124.
37. Ng, J., Lai, K., & Chen, Y. (2011). Individual’s charity intention in Hong Kong: An empirical study on charitable behavior. Fourth International Joint Conference on Computational Sciences and Optimization, 436-440.
38. Oosterhof, L., Heuvelman, A., & Peters, O. (2009). Donation to disaster relief campaigns: Underlying social cognitive factors exposed. Evaluation and Program Planning, 32(2), 148-157.
39. Pentecost, R., & Andrews, L. (2010). Differences between students and non-students’ willingness to donate to a charitable organisation. International Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing, 15(2), 122-136.
40. Ranganathan, S., Loebl, J., & Radosevich, D. (2012). Understanding students’ responses to university-led charity campaigns: A study of a Haitian earthquake relief campaign. International Journal of Nonprofit and Voluntary Sector Marketing, 17(1), 65-74.
41. Schlegelmilch, B., Diamantopoulos, A., & Love, A. (1997). Characteristics affecting charitable donations: empirical evidence from Britain. Journal of Marketing Practice: Applied Marketing Science, 3(1), 14-28.
42. Schons, L. M., Cadogan, J., & Tsakona, R. (2015). SHOULD charity begin at home? An empirical investigation of consumers’ responses to companies’ varying geographic allocations of donation budgets. Journal of Business Ethics, 144, 559-576.
43. Skarmeas, D., & Shabbir, H. (2011). Relationship quality and giving behaviour in the UK fundraising sector. European Journal of Marketing, 45(5), 720-738.
44. Winterich, K., Mittal,, V., & Aquino, K. (2013). When does recognition increase charitable behavior? Toward a moral identity-based model. Journal of Marketing, 77(3), 121-134.