تعلیق‌شدگان بی‌بازگشت؛ تحلیل جامعه‌شناختی مقاومت پیوندهای اجتماعی مهاجران نسل اول در کشاکش میدان هویتی ایران-آلمان

نوع مقاله : پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

• مسعود فتاح زاده ¹
• مهدی کرمانی ²
• علی یوسفی ³
• احمدرضا اصغرپور ماسوله ⁴

¹ دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

² استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³ دانشیار جامعه‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

⁴ استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد،ایران

https://doi.org/10.22067/social.2022.72615.1079

چکیده

یکی از پرچالش‌ترین جنبه‌های مهاجرت، نسبت هویتی مهاجران با جامعه مقصد است. چالش‌های هویتی مهاجران به این دلیل اهمیت دارد که از یک‌سو می‌تواند به ادغام در جامعه مقصد کمک کند و از سوی دیگر به تعلیق ناتمام او می‌انجامد. موضوع بازگشتن یا بازنگشتن نخبگان نیز در گام بعدی بسیار مهم است؛ چراکه نرخ مهاجرت و بازگشت مهاجران معیار و زیرساخت توسعه‌یافتگی یک جامعه و دلایل آن، بازنمای شرایط سازنده این وضعیت است. بر این اساس، مسئله این مطالعه، واکاوی فرایند، زمینه‌ها و شرایط مؤثر در مهاجرت، چالش‌های هویتی و همچنین پیامدهای آن در زمینه ادغام و تصمیم به بازگشت مهاجران است. هویت اجتماعی در مطالعه حاضر به‌مثابه پیوندهای سیالی است که مبتنی بر ارزیابی‌های زمینه‌مند نسبت به پدیده‌های اجتماعاً قابل ارزیابی بوده و در فضایی مقایسه‌محور برساخته می‌شود. چالش‌های هویتی مهاجران در پارادایم تفسیری و با استفاده از روش نظریه زمینه‌ای مطالعه شده است. داده‌های به‌دست‌آمده که حاصل مصاحبه روایتی با 19 مهاجر ایرانی در آلمان است با استفاده از تکنیک کدگذاری سه مرحله‌ای تحلیل شده است. نتایج نشان می‌دهد که مهاجران ایرانی با نگاه به غرب به‌عنوان یک محیط مرجع، به بازاندیشی در وضعیت جامعه مبدأ دست می‌زنند و به این دلیل دچار فک‌شدگی هویتی می‌شوند. چالش‌های هویتی در مقصد می‌تواند به دو سرنوشت منتهی شود: جامعه‌پذیری تناقض‌آمیز مضاعف (تعلیق ناتمام) در مقصد یا جامعه‌پذیری موفق در مقصد. در حالت موفق، بازگشت مهاجران به مبدأ منتفی است، اما با تجربه تعلیق ناتمام، مهاجران یا به زندگی اقتصادی در مقصد ادامه می‌دهند و شرایط درمیان‌بودگی را تجربه می‌کنند، یا با فشار پیوندهای اجتماعی خود در مبدأ و توفیق نیافتن در پیوندیابی در مقصد به مبدأ بازمی‌گردند.
 

کلیدواژه‌ها

• مهاجرت
• هویت بازاندیشانه
• آلمان
• مهاجرت معکوس
• ادغام اجتماعی
• تعلیق ناتمام

مراجع

1. آزاد ارمکی، ت. (1381). مدرنیته ایرانی، روشنفکران و پارادایم فکری عقب‌ماندگی در ایران. تهران: اجتماع.
2. اشرف، ا.، نیولی، گ.، و شهبازی، ش. (1397). هویت ایرانی از دوران باستان تا پایان پهلوی: احمد اشرف و دو مقاله از گراردو نیولی و شاپور شهبازی (ح. احمدی، مترجم). تهران: نشر نی.
3. افروغ، ع. (1381). هویت ایرانی. تهران: بقعه، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
4. افروغ، ع. (1400). هویت ایرانی در گذر تاریخ: نقد و ارزیابی کتاب هویت ایرانی. تهران: نشر علم.
5. بروجردی، م.، و شیرازی، ج. (1377). روشنفکران ایرانی و غرب. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
6. بوردیو، پ. (1380). نظریه کنش: دلایل عملی و انتخاب عقلانی (م. مردیها، مترجم). تهران: نقش و نگار.
7. تاجیک، م. ر. (1383). روایت غیریت و هویت در میان ایرانیان. تهران: فرهنگ گفتمان.
8. ثلاثی، م. (1380)، جهان ایرانی و ایران جهانی: تحلیل رویکرد جهانگرایانه. تهران: نشر مرکز.
9. جلایی‌پور، ح. ر.، و محمدی، ج. (1387). نظریه های متأخر جامعه شناسی. تهران: نشر نی.
10. جنکینز، ر. (1384). پی‌یر بوردیو (ل. جو افشانی.، و ح. چاوشیان، مترجمان). تهران: نشر نی.
11. درّودی، م. (۱۳۹۰). مشکله معرفت شناختی شناخت غرب.فصلنامه پژوهش در تاریخ، ۲(۵)، ۱۰۹.
12. رجایی، فرهنگ. (1391). مشکله هویت ایرانیان امروز: ایفای نقش در عصر یک تمدن و چند فرهنگ. تهران: نشر نی.
13. روشه، گی. (1390). تغییرات اجتماعی (منصور وثوقی، مترجم). تهران: نشر نی.
14. ریتزر، ج. ( ۱۳۸۸). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر (م. ثلاثی، مترجم). تهران: انتشارات علمی.
15. زیباکلام، ص. (1395). ما چگونه، ما شدیم: ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران. تهران: روزنه.
16. سروش، ع. (1375). ذهنیت مشوش، هویت مشوش. کیان، (30)، 4-9.
17. شادمان، س. ف. (1382). تسخیر تمدن فرنگی. تهران: گام نو.
18. شایگان، د.، و ولیانی، ف. (1386). افسون‌زدگی جدید: هویت چهل تکه و تفکر سیار. تهران: فرزان روز.
19. شریعتی، ع. (1389). بازگشت به خویشتن. تهران: ایران جوان.
20. شیخ‌ا‌لاسلام، ط. (مظاهری). (1399). در اسارت فرهنگ: ریشه‌یابی خلق و‌ خو، آداب و عادات ما ایرانی‌ها. تهران: صمدیه.
21. صدیق‌اورعی، غ. ر.، فرزانه، ا.، باقری، م.، و محمدی، س. ش. (1398). مبانی جامعه‌شناسی (مفاهیم و گزاره‌های پایه). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
22. عربستانی، م. (1397). تمنای رفتن: مهاجرت به خارج در میان ذهنیت ایرانی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
23. علی‌احمدی، ع. ر.، و نهایی، و. س. (1387). منتخبی از کتاب: توصیفی جامع از روشهای تحقیق (ویژه دانشجویان دانشگاه پیام نور). تهران: تولید دانش.
24. عنایت، ‌ح. (1351). سیاست ایران شناسی (متن سخنرانی در کنگره ایران شناسی). نگین، 88(8)، 5–
25. فراستخواه، م. (1398). ما ایرانیان: زمینه‌کاوی تاریخی و اجتماعی خلقیات ایرانی. تهران: نشر نی.
26. فلیک، ا. (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی (ه. جلیلی، مترجم). تهران: نشر نی.
27. قانعی راد، م. ا.، و طلوعی، و. (۱۳۸۷). چرخش های روش شناختی در علوم انسانی و اجتماعی، فصلنامه روش شناسی علوم انسانی، ۱۴(۵۷)، ۵۳.
28. کاجی، ح. (1378). کیستی ما از نگاه روشنفکران ایرانی: بررسی آراء و افکار: علی شریعتی، داریوش شایگان. تهران: روزنه.
29. کچوئیان، ح. (1387). تطورات گفتمان‌های هویتی ایران: ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد. تهران: نشر نی.
30. کریمی، ‌ج.، محمدپور، ‌ا.، و قادری، ‌ص. (1391). جامعه شناسی و مشکله هویت ایران (فراتحلیلی از مطالعات نظری و پژوهشی هویت). مطالعات ملی، 49(13)، 29–
31. گل‌محمدی، ا. (1389). جهانی شدن، فرهنگ، هویت. تهران: نشر نی.
32. گیدنز، آ. (1388). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید (ن. موفقیان، مترجم). تهران: نشر نی.
33. گیدنز، آ. (1392). پیامدهای مدرنیت (م. ثلاثی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
34. لش، ا. (1383). جامعه‌شناسی پست مدرنیسم (ح. چاوشیان، مترجم). تهران: نشر مرکز.
35. لیتل، د. (1386). تبیین در علوم اجتماعی: درآمدی به فلسفه علم الاجتماع. ترجمه عبدالکریم سروش. تهران: انتشارات موسسه فرهنگی صراط.
36. محمدپور، ا. (1390). روش تحقیق کیفی ضد روش (مراحل و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی). تهران: جامعه‌شناسان.
37. محمدی، س. ب.، و مؤید حکمت، ن. (۱۳۹۲). بررسی واکنش های ایرانیان به عناصر فرهنگی غرب. غرب شناسی بنیادی، ۴(۱)، ۸۱-۱۱۱.
38. نصر، س. ح. (1384). جوان مسلمان و دنیای متجدد (م. اسعدی، مترجم). تهران: طرح نو.
39. هال، ‌ا. (1383). هویتهای قدیم و جدید، قومیتهای قدیم و جدید (ش. وقفی پور، مترجم). ارغنون، 24(6)، 319–

 

40. Barnes, D. (2001). Resettled refugees' attachment to their original and subsequent homelands: long‐term Vietnamese refugees in Australia. Journal of Refugee Studies, 14(4), 394-411.
41. Barth, F. (2012). Boundaries and connections. In Signifying identities (pp. 25–44). London: Routledge.
42. Berger, P. L., Berger, B., & Kellner, H. (1973). The homeless mind: Modernization and consciousness. Random House: Manhattan.
43. Berry, J. W. (1992). Acculturation and adaptation in a new society. International Migration, 30, 69.
44. Berry, J. W. (2005). Acculturation: Living successfully in two cultures. International Journal of Intercultural Relations, 29, 312-693.
45. Bratu, R. (2015). Children of Romanian migrants between “Here” and “there”: Stories of home attachment. Social Change Review, 13(1), 3-27.
46. Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Stanford University Press.
47. Hall, S. (1996). Who needs identity. Questions of Cultural Identity, 16(2), 1–17.
48. Hall, S., & Schwarz, B. (2017). Familiar Stranger: A Life Between Two Islands. Duke University Press.
49. Jenkins, R. (2000). Categorization: Identity, social process and epistemology. Current Sociology, 48(3), 7–25.
50. Kastoryano, R. (2018). Multiculturalism and interculturalism: redefining nationhood and solidarity. Comparative Migration Studies, 6(1), 17.
51. Kazemipur, A. (2014). The Muslim Question in Canada. Vancouver: University of British Columbia Press.
52. Modood, T. (2017). Must Interculturalists misrepresent multiculturalism? Comparative Migration Studies, 5(1), 15.
53. Naghavi, A. (2016). Qualitative study of spirituality and resilience from the perspective of Iranian immigrant women in Melbourne (Australia). Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology, 21(4), 281–296.
54. Saidi, S. (2018). Juggling Between Two Worlds: Sociocultural Change in Afghan Immigrant Women's Identity in Germany(Vol. 65). LIT Verlag Münster.
55. Strauss, A., & Corbin, J. (1998). Basics of qualitative research techniques. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.