عوامل مؤثر بر جامعه‌پذیری مصرف در بین جوانان شهر تهران: مبتنی بر نظریۀ زمینه‌ای

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• لیلا قرانی دامداباجا ¹
• غلامرضا صدیق اورعی ²
• احمدرضا اصغرپور ماسوله ²

¹ دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

² استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2022.72693.1084

چکیده

پیشرفت، توسعه و پویایی جوامع به نیروهای آن جوامع بستگی دارد. کودکان و نوجوانان که تصمیم ­گیران آینده جامعه هستند، زمانی­ که فرایند جامعه ­پذیری را به درستی پشت سر بگذارند، به افراد مفید و مؤثری برای آن جامعه تبدیل خواهند شد. آن‌ها با حضور و فعالیت خود در عرصه­ های گوناگون اجتماعی، اقتصادی و... باعث ایجاد ثبات و پایداری جامعه خواهند شد. کارکرد جامعه­ پذیری این است که افراد را با فرهنگ مسلط جامعه هم‌نوا کند؛ درحالی‌که انتقال و تداوم ارزش­هایی که در راستای رشد و توسعه اقتصادی کشور نیست، نشان­ می‌دهد جامعه ­پذیری در این زمینه موفق نبوده است. هدف این مطالعه، شناسایی عوامل مؤثر بر جامعه ­پذیری مصرف­ در بین جوانان شهر تهران بود. مشارکت­ کنندگان جوانان 20 تا 35 سال بودند که براساس نمونه­ گیری هدفمند و نظری با 23 نفر مصاحبه فردی شد. طبق فرایندهای کدگذاری، مقوله مرکزی «تداوم چندگانگی فرهنگ مصرف» به دست آمد. مقوله مرکزی نشان داد که فرهنگ مصرفی جامعه، فرهنگی منسجم و یکپارچه نیست و علل روانی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی و شرایط زمینه ­ای (ویژگی­های اقتصادی و فرهنگی خانواده، تحریم و عدم مسئولیت ­پذیری تولیدکننده و کاهش نفوذ والدین) و همچنین شرایط مداخله ­ای (شیوع اپیدمی کووید 19، ازدواج، بیکاری، الگوبرداری اجتماعی، سبک تربیتی خانواده و بی‌کیفیتی محصولات داخلی) باعث انتقال ارزش­ها و الگوهای فرهنگی متفاوتی به افراد شده ­اند که برخی از آن‌ها جامعه را در راستای توسعه و برخی دیگر، در جهت نبود توسعه قرار می­ دهد. به‌ علت انتقال این ارزش­ها می­ توان گفت که کارکرد جامعه­ پذیری مصرف­ دچار اختلال شده و در راستای هم‌نوایی مصرف­ کننده با فرهنگ مسلط جامعه و قرار دادن جامعه در مسیر رشد و توسعه، ناتوان عمل کرده است.

کلیدواژه‌ها

• جامعه‌پذیری
• مصرف‌کننده
• نظریه زمینه‌ای

مراجع

1. ابراهیمی ­نیا، س.، افشانی، ع.، و روحانی، ع. (1397). از مصرف­ پایی تا حسرت مصرف، کاوشی زمینه‌مند از بسترهای اجتماعی شکل­ گیری چشم و هم چشمی در خرید مصرف بین زنان مشهد. جامعه ­شناسی کاربردی، 29(4)، 123-146.
2. بافنده زنده، ع.، و دانای نعمت­ آباد، ن. (1396). تحلیل ترجیحات مصرف کنندگان در خرید کالای داخلی یا خارجی، با مدل سازی عامل بنیان. تحقیقات بازاریابی نوین، 7(1)، 131-152.
3. باینگانی، ب.، ایراندوست، ف.، و احمدی، س. (1392). سبک زندگی از منظر جامعه شناسی: مقدمه‌ای بر شناخت و واکاوی مفهوم سبک زندگی. مهندسی فرهنگی، (77)، 56-74.
4. بنی فاطمه، ح.، و حسین نژاد، ف. (1391). مصرف­ گرایی در جامعه و تأثیر آن بر محیط زیست شهری: رویکردی نوین. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 1(1/2)، 39-61.
5. بودون، ر. (1383). منطق کنش اجتماعی (نیک‌گهر، مترجم). تهران: توتیا.
6. ترنر، ج. (1378). مفاهیم و کاربردهای جامعه شناسی (م. فولادی، و م. ع. بختیاری، مترجمان). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
7. ثقفی، م.، و شالچی، و. (1392). عطش منزلت در جامعه ایرانی. مجله جامعه‌شناسی ایران، 14(2)، 30-56.
8. حاجی زاده، م.، و یوسفی، ف. (1392). بررسی برخی از عوامل اجتماعی مرتبط با فرهنگ مصرف در میان شهر یزد. مطالعات راهبردی زنان، 16(61)، 271-231.
9. حقیقی، م.، و حسین­زاده، م. (1388). مقایسه میزان تمایل به مصرف کالاهای داخلی در تهران با سایر مناطق جهان و بررسی پیامدهای آن بر ارزیابی و ترجیح محصولات. پژوهش­ های مدیریت در ایران، 21(4)، 139-103.
10. دهقان­ زاده، س.، و احمدیان، ف. (1395). بررسی مقایسه ­ای اصل لذت در فلسفه چارواکه و فلسفه اپیکوری. پژوهش­ های فلسفی-کلامی، 18(1)، 143-167.
11. روشه، گ. (1393). مقدمه­ای بر جامعه شناسی عمومی: سازمان اجتماعی(ه. زنجانی زاده، مترجم). تهران: سمت.
12. رئیسی، م.، شریفی، س.، و طغرایی، م. (1395). شناسایی و رتبه ­بندی عوامل مؤثر بر مصرف برندهای خارجی در صنعت مد لباس: شهر اصفهان. تحقیقات بازاریابی موین، 20، 120-95.
13. سیدی­نیا، ا. (1388). مصرف و مصرف ­گرایی از منظر اسلام و جامعه ­شناسی اقتصادی. اقتصاد اسلامی، 8(6)، 178-151.
14. شرف الدین، ح. (1394). مصرف گرایی در سبک زندگی مدرن و مذهبی. پژوهشنامه سبک زندگی، 1(1)، 30-7.
15. شیری، ع. (1397). سیاست­گذاری جنایی از کنترل درونی تا کنترل بیرونی جرم. سیاست‌گذاری عمومی، 4(3)، 121-103.
16. صادقی، ح.، و محمدغفاری، ح. (1388). نقش الگوی مصرف در اقتصاد تولیدگرا. راهبرد یاس، 18(1)، 292-268.
17. صدیق اورعی، غ. (1374). جامعه شناسی مسائل اجتماعی جوانان. مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
18. صدیق اورعی، غ.، فرزانه، ا.، و باقری، م. (1399). مبانی جامعه شناسی (مفاهیم و گزاره‌های پایه). تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
19. عزتی، ن. (1397). جامعه ­پذیری اقتصادی جوانان شهر تهران: علل و موانع (پایان نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده). دانشگاه شهید بهشتی، ایران.
20. غلامرضایی، ع. (1389). مبانی مصرف­گرایی در دنیای جدید و اصول مصرف در اسلام با تأکید بر رسانه ملی. فصلنامه پژوهش ­های ارتباطی، 1، 30- 11.
21. فاضلی، م. (1382). مصرف و سبک زندگیو تهران: نشر صبح صادق.
22. فلیک، ا. (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی (ه. جلیلی، مترجم). تهران: نشر نی.
23. کوشا، غ. (1389). کنترل اجتماعی غیررسمی از منظر آیات و روایات. معرفت فرهنگی اجتماعی، 1(3)، 88-69.
24. کوشا، غ.، و ساجدی، ا. (1393). خانواده و مدیریت الگوپذیری نوجوان. اسلام و پژوهش ­های تربیتی، 6(11)، 136-113.
25. محمدپور.، ه.، پورشیخیان، ع.، و عظیمی، ر. (1390). بررسی رابطه بین سبک و شیوه زندگی با فرهنگ مصرف و مصرف­ گرایی: مورد مطالعه شهرستان آستارا. فصلنامه علوم اجتماعی، 7(28)، 69-79.
26. موحدزاده، ب.، و صفایی، ر. (1396). مقایسه رشد اجتماعی، شناختی-حرکتی و مشکلات رفتاری دانش ­آموزان اول ابتدایی برخوردار و نابرخوردار از خدمات مهد کودک. سلامت اجتماعی، 5 (1)، 56-48.
27. نقدی، ا.، و روشنایی، ع. (1391). روش­ های تربیتی پدران در خانواده‌های ایرانی از نگاه جوانان. توسعه اجتماعی ایران، 4(3)، 52-39
28. نوروزی، ح.، و احمدی، ر. (1396). بررسی و رتبه بندی علل تمایل مصرف کنندگان داخلی در انتخاب محصولات جایگزین خارجی. مدیریت توسعه و تحول، 96، 269-259.
29. نیک گهر، ع. (1387). مبانی جامعه شناسی. تهران: توتیا
30. وارسته ­فر، ا.، و مختاری، ه. (1388). بررسی الگوی مصرف نزد زنان شهر تهران. فصلنامه پژوهش اجتماعی، 2(5)، 62-41.

 

31. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179-211.
32. Chan, K. (2006). Consumer socialization of Chinese children in schools: analysis of consumption values in textbooks. Journal of Consumer Marketing, 23(3), 125-132.
33. Froblich, K. L., & Potvin, L. (1999). Collective lifestyles as the target for health promotion. Canadian Journal of Public Health, 90(1), S11-S14.
34. Gardner, S. K. (2010). Contrasting the socialization experiences of doctoral student in high and low completing department: A qualitative analysis of disciplinary contexts at one institution. The Journal of Higher Education, 81(1), 61-81.
35. Godazgar, H. (2007). Islam versus consumerism and postmodernism in the context of Iran, Social Compass, 54(3), 389-418.
36. Huang, C. C., Wang, L. R., & Warrener, C. (2010). Effects of domestic violence on behavior problems of preschool-aged children: Do maternal mental health and parenting mediate the effects? Children and Youth Services Review, 32(10), 1317-1323.
37. Kerrane, B., Bettany, S. M., & Kerrane, K. (2015). Siblings as socialization agents: Exploring the role of ‘sibship’in the consumer socialization of children. European Journal of Marketing, 49(5/6), 713-735.
38. Kim, C., Yang, Z., & Lee, H. (2015). Parental style, parental practices, and socialization outcomes: An investigation of their linkages in the consumer socialization context. Journal of Economic Psychology, 49, 15-33.
39. Martin-Sanchez, M., & Flores-Rodriguez, C. (2018). Freedom and obedience in western education. Journal of Pedagogy, 9(2), 55-78.
40. Moschis, G. P., & Churchill Jr, G. A. (1978). Consumer socialization: A theoretical and empirical analysis. Journal of Marketing Research, 15(4), 599-609.
41. Osaiyuwu, A., Burch, S., & Sandu, A. (2021). Acceptance, obedience and resistance: Children's perceptions of street trading in Nigeria. Children & Society, 36(1), 5-36.
42. Otto, A. (2013). Saving in childhood and adolescence: Insights from developmental psychology. Economics of Education Review, 33, 8-18.
43. Stayton, D. J., Hogan, R., & Ainsworth, M. D. S. (1971). Infant obedience and maternal behavior: The origins of socialization reconsidered. Child Development, 42 (4), 1057-1069.‏
44. Thaichon, P. (2017). Consumer socialization process: The role of age in children's online shopping behavior. Journal of Retailing and Consumer Services 34, 38–47.
45. Tubaro, P., & Casilli, A. (2010). An ethnographic seduction: how qualitative research and agent-based models can benefit each other. Bulletin of
46. Xiao, J. J. (2008). Applying behavior theories to financial behavior. In Handbook of consumer finance research(pp. 69-81). New York, NY: Springer. Sociological Methodology, (106), 59-74.