قصد و ایده‌آل بی‌فرزندی و تک‌فرزندی در شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی- کاربردی

نویسندگان

• فاطمه مدیری ¹
• فاطمه کیانی علی آبادی ²

¹ دانشیار جامعه‌شناسی، گروه مطالعات خانواده، مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور، تهران، ایران

² کارشناس ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.80418.1288

چکیده

گسترش بی­ فرزندی و تک­ فرزندی در جهان از پیامدهای عمیق‌ و چشمگیر کاهش سریع باروری در قرن بیستم بوده که چالش‌های متعددی را به همراه داشته است؛ بر این اساس در این مقاله به شیوع بی ­فرزندی و تک­ فرزندی و عوامل مؤثر بر آن در شهر تهران پرداخته­ شد. جامعه آماری این پیمایش با ابزار پرسشنامه، متأهلان شهر تهران بودند که با استفاده از فرمول کوکران و اثر طرح مطلوب، 1273 مرد و زن متأهل انتخاب شدند که سن زن در خانواده ایشان 15 تا 49 سال بود. شیوه نمونه‌گیری، خوشه‌ای چندمرحله‌ای بود و در تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS و رگرسیون لجستیک دووجهی استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که در شهر تهران، 4/2 درصد ایده ­آل بی ­فرزندی، 1/4 درصد قصد بی­ فرزندی، 5/16 درصد ایده ­آل تک­ فرزندی و 9/24 درصد قصد تک­ فرزندی را گزارش کردند. قصد و ایده­ آل بی ­فرزندی و تک ­فرزندی متأثر از مجموعه‌ای از متغیرهای زمینه­ ای، نگرشی، ساختاری و زوجی بوده است. ایده ­آل بی ­فرزندی در سطح معناداری متأثر از نگرش­ های برابرطلبانه و کاهش احساس امنیت، و قصد بی­ فرزندی در سطح معناداری متأثر از نگرش ­های برابرطلبانه، کاهش احساس امنیت و کاهش نشاط زناشویی بوده است. ایده ­آل تک­ فرزندی در سطح معناداری در مردان، در افراد با سنین کمتر، درآمد بیشتر، دین‌داری کمتر، نگرش­ های جنسیتی برابرطلبانه و احساس امنیت کمتر و قصد تک ­فرزندی در مردان، در افراد با سنین کمتر، تحصیلات بیشتر، دین‌داری کمتر، نگرش‌های جنسیتی برابرطلبانه و احساس امنیت کمتر، بیشتر گزارش شده است. به‌طورکلی می­‌توان گفت، قصد و ایده­ آل بی­ فرزندی شایع نبوده و قصد و ایده­ آل تک ­فرزندی به ­مراتب بیش از آن‌ها بوده است. قصد بی­ فرزندی و تک­ فرزندی بیش از ایده­ آل بی­ فرزندی و تک­ فرزندی بوده است. در تبیین قصد و ایده­ آل بی ­فرزندی و تک­ فرزندی، سهم متغیرهای نگرشی بیش از دیگر عوامل است و با اتخاذ سیاست‌های مطلوب، شکاف میان ایده‌آل و قصد بی‌فرزندی و تک‌فرزندی کاهش و فرزندآوری افزایش خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

• قصد فرزندآوری
• ایده‌آل فرزندآوری
• بی‌فرزندی
• تک‌فرزندی
• باروری

مراجع

1. اینگلهارت، ر. (۱۳۷۲). ت‍ح‍ول‌ ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ در جام‍ع‍ه‌ پیش‍رفت‍ه‌ ص‍ن‍ع‍ت‍ی‌ (م. ‍وتر، مترجم). ت‍ه‍ران‌: ک‍وی‍ر.
2. حسینی، ح.، و بگی، ب. (۱۳۹۳). تعیین‌کننده‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جمعیت‌شناختی تمایلات فرزندآوری زنان همسردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی-درمانی همدان. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، 18(1)، ۴۳-۳۵.
3. خلج­آبادی فراهانی، ف.، و سرایی، ح. (1395). واکاوی شرایط زمینه­ ساز قصد و رفتار تک­ فرزندی در تهران. مطالعات راهبردی زنان، 18(71)، 29-58.
4. عباسپور، ز. (1399). بررسی و تحلیل عملکرد نهادها و دستگاه‌های متولی در موضوع سیاست­ های کلی جمعیت: رصد سلامت جنسی اسلامی. تهران: مؤسسه مطالعات و سیاست‌گذاری اجتماعی.
5. عباسی شوازی، م. ج. (۱۳۹۶). تحولات و وضعیت جمعیت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جعمیت کشور.
6. عباسی شوازی، م. ج.، محمودیان، ح.، صادقی، ر.، و قربانی، ز. (۱۳۹۷). تأثیر جهت‌گیری‌های ارزشی-نگرشی بر ایده‌آل‌های فرزندآوری در ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، ۱۳(۲۶)، 37-66.
7. فروتن، ی.، و کرمی، ف. (۱۳۹۵). الگوها و تعیین‌کننده‌های تمایلات فرزندآوری در ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، (21)، 72-101.
8. قاسمی ­اردهایی، ع.، منافی، آ.، و ­محمودیانی، س. (1397). عوامل اجتماعی مؤثر در تعداد فرزندان زنان متأهل شهرستان اهر.مطالعات راهبردی زنان، 21(81)، 166-143.
9. محزون، ع. ا. (1394). بررسی تحولات فرزندآوری در ابعاد اجتماعی، جمعیتی براساس سرشماری ­های 1385 و 1390. جمعیت، (۹۱ و ۹۲)، 112-96.
10. محمودیانی، س.، احمدی، ع.، و عباسی، ک. (۱۳۹۸). بررسی رابطۀ ساختار قدرت در خانواده و کنش‌های فرزندآوری زنان شهر لار. مطالعات راهبردی زنان، ۸۵، 73-98.
11. مدیری، ف. (۱۳۹۶). بررسی مقایسه‌ای تأثیر دین‌داری و نگرش‌‌های جنسیتی بر قصد فرزندآوری به تفکیک جنسیت در شهر تهران. برنامه ­ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، ۳۲، 171-202.
12. مدیری، ف.، و تنها، ف. (1401). تأثیر احساس امنیت بر رفتار، ایده‌آل و قصد فرزندآوری در تهران. مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 14(4)، 93-115.‎
13. مدیری، ف.، و قاضی‌طباطبایی، م. (۱۳۹۷). بررسی تأثیر کیفیت زندگی زناشویی بر قصد فرزندآوری. جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 12، 73-94.
14. مرکز آمار ایران. (1370-1398). داده‌های سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن. طرح هزینه و درآمد خانوار. برگرفته از org.ir
15. مرکز پژوهش ­های مجلس شورای اسلامی (1399). الزامات فرایندی ناظر بر تصویب طرح جمعیت و تعالی خانواده در مجلس یازدهم. برگرفته از https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1560348
16. یاراحمدی، ع.، فیضی، م.، و کریمی، ح. (۱۳۹۸). تعیین‌کننده­ های باروری زیر حد جایگزین زنان کُرد (مطالعه موردی: زنان 49- 15 ساله شهر سنندج). فصلنامه فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، 14(48)، ۱۲۰-۹۷.

 

17. Abma, J. C., & Martinez, G. M. (2006). Childlessness among older women in the United States: Trends and profiles. Journal of Marriage and Family, 68(4), 1045-1056.
18. Albertini, M., & Brini, E. (2021). I’ve changed my mind, the intentions to be childless, their stability and realization. European Societies, 23(1), 119-60.
19. Basten, S., Sobotka, T., Zeman, K., Abassi-Shavazi, M. J., Adsera, A., Van Bavel, J., …, & Mills, M. (2014). Future fertility in low fertility countries world population and human capital in the twenty-first century. In W. Lutz, W. P. Butz, & S. KC (Eds.), World population and human capital in the twenty-first century (pp. 40-147). Oxford: Oxford University Press
20. Berrington, A., (2017). Childlessness in the UK, childlessness in Europe: Contexts, causes, and consequences. Cham: Springer.
21. Billari, F. C., Liefbroer, A. C., & Philipov, D. (2006). The postponement of childbearing in Europe: Driving forces and implications. Vienna Yearbook of Population Research, 4(1), 1-17.
22. Bloom, D. E., & Pebley, A. R. (1982). Voluntary childlessness: A review of the evidence and implications. Population Research and Policy Review, 1(3), 203-224.
23. Bloom, D. E., & Trussell, J. (1984). What are the determinants of delayed childbearing and permanent childlessness in the United States? Demography, 21(4), 591-611.
24. Bongaarts, J. (2002). The end of the fertility transition in the developed world. Population and Development Review, 28(3), 419-443.
25. Castro, R., & Tapia, J. (2021). Health, childlessness and poverty in Latin American countries. Cadernos de Saúde Pública, 37(1), 1-12.
26. Chudnovskaya, M. (2019). Trends in childlessness among highly educated men in Sweden. European Journal of Population, 35(3), 939–958.
27. De Jong, G. F., & Sell, R. R. (1977). Changes in childlessness in the United States: A demographic path analysis. Population Studies, 31(1), 129-41.
28. Fiori, F., Rinesi, F., & Graham, E. (2017). Choosing to remain childless? A comparative study of fertility intentions among women and men in Italy and Britain. European Journal of Population, 33(1), 1-32.
29. Frejka, T., & Sobotka, T. (2008). Overview Chapter 1: Fertility in Europe: Diverse, delayed and below replacement. Demographic Research, 19, 15-46.
30. Gillespie, R. (2003). Childfree and feminine: Understanding the gender identity of voluntarily childless women. Gender and Society,17(1), 122-36.
31. Glick, P., & Fiske, S. T. (1996). The Ambivalent Sexism Inventory: Differentiating hostile and benevolent sexism. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 491-512.
32. Hakim, C. (2003). A new approach to explaining fertility patterns: Preference theory. Population and Development Review, 29(3), 349-374.
33. Heaton, T. B., Jacobson, C. K., & Holland, K. (1999). Persistence and change in decisions to remain childless. Journal of Marriage and the Family, 61(2), 531-539.
34. Heiland, F., Prskawetz, A., & Sanderson, WC. (2008). Are individuals’ desired family sizes stable? Evidence from West German panel data. European Journal of Population, 24(2), 129-156.
35. Houseknecht, S. K. (1979). Timing of the decision to remain voluntarily childless: Evidence for continuous socialization. Psychology of Women Quarterly, 4(1), 81-96.
36. Huber, S., & Huber W. (2012). The Centrality of Religiosity Scale (CRS). Religions, 3(3), 710-724.
37. Jalovaara, M., & Fasang, A. (2017). From never partnered to serial cohabitors: Union trajectories to childlessness. Demographic Research, Max Planck Institute for Demographic Research, Rostock, Germany, 36(55), 1703-1720.
38. Keizer, R., Dykstra, P. A., & Jansen, MD. (2008). Pathways into childlessness: Evidence of gendered life course dynamics. Journal of Biosocial Science, 40(6), 863-878.
39. Kiernan, K. E. (1989). Who remains childless? Journal of Biosocial Science, 21(4), 387-398.
40. Lainiala, L. (2011). The impact of relationship quality on childbearing in Finland. Finnish Yearbook of Population Research, 46, 31-47.
41. Lesthaeghe, R., & Neels, K. (2002). From the first to the second demographic transition: An interpretation of the spatial continuity of demographic innovation in France, Belgium and Switzerland. European Journal of Population, 18(4), 325-360.
42. Letherby, G. (1999). Other than mother and mothers as others: The experience of motherhood and non-motherhood in relation to infertility and involuntary childlessness. Women's Studies International Forum, 22(3), 359–372.
43. Locksley, A. (1980). On the effects of wives' employment on marital adjustment and companionship, Journal of Marriage and the Family, 42(2), 337-346.
44. McAllister, F., & Clarke. L. (1998). Choosing childlessness: Family and parenthood. London: Family Policy Studies Centre.
45. McDonald, P. (2000). Gender equity in theories of fertility transition. Population and Development Review, 26(3), 427-439.
46. Miettinen, A. (2010). Voluntary or involuntary childlessness? Socio-demographic factors and childlessness intentions among childless Finnish men and women aged 25-44. Finnish Yearbook of Population Research, 45, 5-24.
47. Miettinen, A., & Szalma, I. (2014). Childlessness intentions and ideals in Europe. Finnish Yearbook of Population Research, 49, 31-55.
48. Mills, M., & Blossfeld, H. P. (2006). Globalization, uncertainty and the early life course: A theoretical framework1, globalization, uncertainty and youth in society. London: Routledge.
49. Modiri, F., & Sadeghi, R. (2021). Gendered division of domestic labour and childbearing intentions in Tehran, Iran. Journal of Family and Reproductive Health, 15(4), 220- 228.
50. Mohmoudiani, S. (2020) Prevalence and correlates of Single Child Behavior among Women. Journal of the Iranian Institute for Health Sciences Research, 20(1), 109-117.
51. Morgan S. P., & Rackin, H. (2010). The correspondence between fertility intentions and behavior in the United States. Population and Development Review, 36(1), 91-118.
52. Nations U. (2015). World population prospects. The 2015 Revision, Key findings and advance tables, New York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs PD, Population Division.
53. Norris, P., & Inglehart, R. (2011). Sacred and secular: Religion and politics worldwide. Cambridge: Cambridge University Press.
54. Park, K. (2005). Choosing childlessness: Weber's typology of action and motives of the voluntarily childless. Sociological Inquiry, 75(3), 372-402.
55. Parr, N. J. (2005). Family background, schooling and childlessness in Australia. Journal of Biosocial Science, 37(2), 229-243.
56. Penev, G., & Stanković, B. (2021). Childlessness among women of reproductive age in Serbia from a demographic perspective. Stanovništvo, 59(2), 1-22.
57. Qu, L. (2001). Weston, R., Men's and women's reasons for not having children. Family Matters, (58), 10-15.
58. Rosero-Bixby. L., & Dow, W. H. (2009). Surprising SES gradients in mortality, health, and biomarkers in a Latin American population of adults. Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences, 64(1), 105-117.
59. Rowland, D., & Merlo, R. (2000). The prevalence of childlessness in Australia. People and Place, 8(2), 21-32.
60. Shojaei, J., & Erfani, A. (2019). Trends and Patterns of One-child Families in Iran. Social Sciences, 26(85), 89-105.
61. Sobotka, T. (2017). Post-transitional fertility: the role of childbearing postponement in fuelling the shift to low and unstable fertility levels. Journal of Biosocial Science, 49(S1), S20-S45.
62. Spéder, Z., & Kapitány, B. (2014). Failure to realize fertility intentions: A key aspect of the post-communist fertility transition. Population Research and Policy Review, 33(3), 393-418.
63. Spence, J. T., & Helmreich, R. L. (1972). The Attitudes toward Women Scale: An objective instrument to measure attitudes toward the rights and roles of women in contemporary society. JSAS: Catalog of Selected Documents in Psychology, 2, 66-7.
64. Swim, J. K., Aikin, K. J., Hall, W. S., & Hunter, B. A. (1995). Sexism and racism: Old-fashioned and modern prejudices. Journal of Personality and Social Psychology, 68(2), 199-214.
65. Szalma, I., & Takács, J. (2015). Who remains childless? Unrealised fertility plans in Hungary. Sociologicky Casopis, 51(6), 1047-1076.
66. Tanturri, M. L., & Mencarini, L. (2008). Childless or childfree? Paths to voluntary childlessness in Italy. Population and Development Review, 34(1), 51-77.
67. Testa, M. R., & Bolano, D. (2018). From intentions to births: Gendered paths of realization in a multi-dimensional life course perspective. In Familie–bildung–migration (pp. 105-127). Verlag Barbara Budrich.
68. United Nations. (2015). World fertility report 2013: Fertility at the extremes. Retrieved from https://www.un.org/development/desa/pd/content/world-fertility-report-2013-fertility-extremes
69. Veevers, J. E. (1973). Voluntary childlessness: A neglected area of family study. The Family Coordinator, 22(2), 199-205.
70. Vignoli, D., Mencarini, L., & Alderotti, G. (2020). Is the effect of job uncertainty on fertility intentions channeled by subjective well-being? Advances in Life Course Research, 46, 100343.
71. White, L. K. (1983). Determinants of spousal interaction: Marital structure or marital happiness. Journal of Marriage and the Family, 45(3), 511-519.
72. Wilson C. (2004). More than half of the global population lives where fertility is below replacement level. Population and Societies, 405, 1-4.