عوامل اثرگذار بر جذب مقصد و دفع مبدأ مهاجرت روستایی و واکاوی معانی ذهنی مهاجران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

• عباس رمضانی باصری ¹
• مریم مختاری ²
• مجید فولادیان ³
• رامین مرادی ⁴

¹ دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

² دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

³ دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴ استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج،ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.79998.1273

چکیده

هدف این پژوهش، بررسی عوامل دافعه و جاذبه در مهاجرت روستاییان از طریق تمرکز بر روایت­های مهاجران است. اغلب تحقیقاتی که به این موضوع پرداخته‌اند، عموماً تفسیر ذهنی مهاجران درباره عوامل مؤثر در دفع مبدأ و جذب مقصد را نادیده گرفته­اند. جامعۀ موردمطالعه در این پژوهش، خانواده ­هایی بودند که از منطقه کامفیروز مهاجرت کرده­ و در شهرک­های سعدی و جوادیه شیراز مستقر شده­ بودند. در این پژوهش از روش روایت‌پژوهی برای دستیابی به روایت زندگی این افراد استفاده شد. همچنین برای گردآوری داده­های پژوهش از روش مصاحبه استفاده شد. مصاحبه­ها با رویکرد اکتشافی و به صورت نیمه ­ساختاریافته در سکونتگاههای این افراد انجام شد. پس از 22 مصاحبۀ عمیق اشباع نظری حاصل شد و چهار مدل به دست آمد: 1. مدل خانواده­های مهاجر دارای فقر اقتصادی، 2. مدل خانواده­هایی که دچار دگرگونی ارزشی-هنجاری شده‌اند، 3. مدل زمین­داران روستایی ساکن در حاشیه شهر و 4. مدل خانواده­های علاقه­مند به کار و تلاش دائمی (فرهنگ کار). تحلیل نتایج بیانگر این است که از دیدگاه مشارکت­کنندگان عوامل دافعۀ مبدأ عبارت‌اند از: توسعه ­نیافتگی، بیکاری فصلی، نبود امکانات رفاهی و آموزشی، نظارت جمعی شدید و نقض حریم زندگی شخصی و عوامل جاذبۀ شهری نیز کسب منزلت اجتماعی بالاتر، جهت­ گیری مدرن، وجود شبکۀ آشنایان قبلی، فراهم بودن امکانات آموزشی مناسب و امکانات رفاهی بالاتر در شهر.

کلیدواژه‌ها

• روایت
• تفسیر ذهنی مهاجر
• جاذبه
• دافعه
• مهاجرت

مراجع

1. اتکینسون، ر. (1384). راهنمای تحقیق مصاحبه­ای (زمینه و پژوهش) (معاونت پژوهشی دانشکده امام باقر، مترجم). تهران: دانشکده امام باقر.
2. اشتراوس، آ. کوربین، ژ. (1391). مبانی پژوهش کیفی (فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای) (ا. افشار، مترجم). تهران: نشر نی.
3. اکبرپور، م. (1396). واکاوی تأثیر شبکه­های مهاجرت­های روستایی بر کلانشهر کرج. برنامه­ریزی منطقه­ای، 7 (27)، 117-132.
4. اکبری، ی.، بوچانی، م.، و محمودیانی، س. (1399). دلایل و مسائل اجتماعی مرتبط با مهاجرت از دیدگاه مهاجران محلۀ خلیج فارس شمالی تهران. مطالعات جمعیتی، 6(1)، 129-156.
5. امانپور، س.، و امیری فهلیانی، م. (1394). تحلیلی بر تقابل مشکلات مهاجران در دو جامعه روستایی و شهری، توسعه محلی (روستایی- شهری)، 7(2)، 259-276.
6. ایران­نژاد پاریزی، م. (1395). مدیریت رفتار سازمانی در عصر جهانی­شدن. تهران: نشر مدیران.
7. ایمان، م. (1368). مهاجرت در کشورهای جهان سوم. مجله ادبیات دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 22(3)، 633-662.
8. اینگلهارت، ر. (1400). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی (م. وتر، مترجم) (چاپ سوم). تهران: نشر نی.
9. آزاده منصوره، ا.، و زندی، ف. (1399). واکاوی درک نابرابری در زندگی قبل و بعد از مهاجرت. مطالعات جمعیتی، 6(1)، 91-127.
10. پناهی، ل.، و پیشرو، ح. (1390). بررسی عوامل مؤثر بر مهاجرت جوانان روستایی به شهر. برنامه­ریزی منطقه­ای، 1(2)، 41-50.
11. تودارو، م. (1367). مهاجرت داخلی در کشورهای در حال توسعه، بررسی نظریه­ها، مدارک، روش­ها و اولویت­های تحقیق (سرمدی، م. و رئیسی­فرد، پ. مترجمان). تهران: کار و تأمین اجتماعی.
12. جعفرلو، ع. (1397). تحلیلی بر نقش مهاجرت در ایجاد آسیب­های اجتماعی (مطالعه موردی شهر الوند در استان قزوین). جغرافیا و روابط انسانی، 1(1)، 445-463.
13. جمالی، ف. (1381). مهاجرت، شهرها و سازگاری مهاجران. فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 45(182)، 61-81.
14. جنکینز، ر. (1396). پی­یر بوردیو (ح. چاوشیان و ل. جوافشانی، مترجمان) (چاپ دوم). تهران: نشر نی.
15. حیدری، ا.، رمضانی باصری، ع.، و عیسایی­خوش، ک. (1400). واکاوی معنایی وضعیت تحولات و دگرگونی در کار اقتصادی زنان در مناطق روستایی. روستا و توسعه، 24(95)، 119-141.
16. خسروبیگی بزچلویی، ر.، و طیب­نیا، ه. (1396). مهاجرت جوانان، به­راستی مشکل کجاست؟ جوامع محلی و آینده­نگری برای شکل­دهی سکونتگاه­های روستایی. جفرافیا و توسعه، 15(49)، 243-272.
17. رستمعلی­زاده، و.، قاسمی­اردهایی، ع.، و رستمی، ن. (1392). عوامل مؤثر بر ماندگاری جوانان روستایی، پژوهش­های روستایی، 4(3)، 54-69.
18. رهنما، م.، احمیان، م.، و محمدیان، م. (1391). مدیریت شهری و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، (18)، 43-74.
19. زرقانی، ه.، غلامی، ی.، قنبری، م.، قیاسی، م.، و حسینی، م. (1395). تحلیلی بر توزیع فضایی مهاجران افغانستانی استان خراسان رضوی طی سال‌های 1382-1392 (طرح آمایش 5-9). نشریه پژوهش و برنامه­ریزی شهری، 7(27)، 127-146.
20. زنجانی، ح. (1394). مهاجرت (چاپ چهارم). تهران: انتشارت سمت.
21. سعدی، ح.، بهرامی، ل.، و افشارکهن، ج. (1393). علل مهاجرت روستائیان در استان همدان. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 11(1)، 53-73.
22. طالشی، م.، و شبنما، م. (1396). نقش عوامل اجتماعی و اقتصادی در مهاجرتهای روستایی- شهری. فصلنامه علمی انجمن جغرافیای ایران، 54(15)، 43-60.
23. طاهرخانی، م. (1380). تحلیلی بر عوامل مؤثر در مهاجرتهای روستا-شهری با تأکید بر مهاجرت جوانان روستایی استان قزوین. تحقیقات جغرافیایی، 16(3)، 67-93.
24. طلوعی، و.، و خالق­پناه، ک. (1387). روایت‌شناسی و تحلیل روایت، خوانش، 9(52)، 45-51.
25. علی­بیگی، ا.، پاپ­زن، ع.، و دره­زرشکی، م. (1388)، دلایل و راهکارهای کاهش تمایل جوانان روستایی شهرستان کرمانشاه به مهاجرت. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 40(1)، 39-49.
26. غفاری، ر.، و ترکی­هرچگانی، م. (1389). تحلیلی بر عوامل مؤثر در مهاجرت جوانان روستایی به شهر. مسکن و محیط روستا، 29(132)، 91-102.
27. فلیک، ا. (1401). درآمدی بر تحقیق کیفی (ه. جلیلی، مترجم). تهران: نشر نی
28. قاسمی اردهایی، ع.، محمودیان، ح.، و نوبخت، ر. (1396). تحلیل علل مهاجرت­های داخلی ایران در سرشماری­های 1385 و 1390. مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران، 6(3)، 375-390.
29. قاسمی­اردهایی، ع.، و رستمعلی­زاده، و. (1396). عوامل مؤثر بر تمایل مهاجرت جوانان روستایی با تأکید بر نقش تعلق به مکان. نامه انجمن جمعیت­شناسی، 12(24)، 43-67.
30. کرسول، ج. (1400). پویش کیفی و طرح پژوهش (ح. دانایی­فرد، مترجم). تهران: اشراقی-صفار.
31. لهسایی­زاده، ع. (1368). نظریات مهاجرت. شیراز: انتشارات نوید.
32. محمدی­یگانه، ب.، و سنایی­مقدم، س. (1396). تحلیل اثرات روابط شهر و روستا در مهاجرتهای روستا- شهری. برنامه­ریزی منطقه­ای، 7(27)، 103-115.
33. محمودیان، ح.، و محمودیانی، س. (1397). بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران با تأکید بر دوره 1390 تا 1395. تهران: طرح مشترک دانشگاه تهران و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در ایران.
34. مرکز آمار ایران. (1398). ترازنامه و ماتریس مهاجرتی شهرهای ایران در سالهای 1390 تا 95. تهران: دفتر ریاست روابط بین­المللی و همکاری­های بین­الملل.
35. معمری، م.، حسین­زاده، ع.، قربانی، ا.، و مفیدی­چلان، م. (1398). عوامل اقتصادی و اجتماعی اثرگذار بر مهاجرت روستائیان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 8(4)، 243-259.
36. یعقوبی، ج.، اسعدی، ص.، و یزدان‌پناه، م. (1396). مشوق و بازدارنده گرایش جوانان روستایی به شغل کشاورزی در روستاهای قصرشیرین. پژوهش مدیریت آموزش کشاورزی، 9(40)، 57-89.

 

37. Bourdieu, P. (1993). Sociology in question (R. Nice, Trans). London: Sage Publications.
38. Fazli, M. (2015). Factors behind the growth of informal settlements in Kabul. Rtrieved from https:// semanticscholar.org/ paper/ Factors-Behind-the-Growth-of-Informal-Settlements-Fazli/c45e809ed489ea76c85d4 205aef2bb3 3169b9d5c
39. Ha, W., Yi, J., Yuan, Y., & Zhang, J. (2016). The dynamic effect of rural –to- urban migration on inequality in source villages: System GMM estimates from rural China. Chin Economic Review, 37, 27-39.
40. Maykut, P., & Morehouse, R. (1994). Beginning qualitative research: A Philosophic and practical guide. London: The Falmer Press.
41. Nandy, A., & Chavi, T. (2021). India’s rural employment guarantee scheme-how does it influence seasonal rural out-migration decisions? Journal of Policy Modeling, 43, 1181-1203.
42. Ordun, G., & Akun, F. (2017). Self-actualization, self-efficacy and emotional intelligence of undergraduate students. Journal of Advanced Management Science, 5(3), 170-175.
43. Singh, U. B., & Mishra, N. K. (2013). Women work participation in rural Uttar Pradesh: a regional analysis. International Journal of Social Science and Interdisciplinary Research, 2(8), 47-57.
44. Stalker, P. (1994). The work of strangers: A Survey of international labor migration. Genova: International Labour office.