تحلیل جامعه‌شناختی رابطه بین سواد رسانه‌ای و تمایل به رفتار بزهکارانه (مطالعه موردی: دانش‌آموزان دورۀ متوسطۀ شهر تبریز)

نوع مقاله : پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

• پدرام رنجبر ¹
• حبیب احمدی ²
• ماهرخ رجبی ³

¹ دانشجوی کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

² استاد جامعه‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

³ استادیار جمعیت‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

https://doi.org/10.22067/social.2023.84031.1409

چکیده

در سال‌های اخیر ما در فضایی به سر می‌بریم که رسانه‏های نوین نقش اصلی را در شکل‌دهی کنش‌های نوجوانان بازی می‏کنند؛ به‌طوری‌که این رسانه‌های عاملی مؤثر در حفظ نظم اجتماعی و یا ایجاد رفتارهای بزهکارانه هستند. دراین‌بین، همراه با افزایش استفاده از رسانه‌های نوین، بحث سواد رسانه‌ای نیز اهمیت خاصی پیدا کرده است؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر مطالعه رابطه بین سواد رسانه‌ای و تمایل به رفتارهای بزهکارانه در بین دانش‌آموزان دوره متوسطه است. برای این منظور تعداد 390 نفر از دانش‌آموزان شهر تبریز با استفاده از پرسش­نامه محقق­ ساخته و روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای پیمایش شدند. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که بین میزان تمایل به رفتارهای بزهکارانه بر اساس جنسیت و نوع مدرسه تفاوت معناداری وجود ندارد؛ اما بین میزان تمایل به رفتارهای بزهکارانه در بین دانش‌آموزان دوره متوسطه بر حسب محل یا منطقه سکونت آن‌ها تفاوت معناداری وجود دارد. به‌طوری‌که میزان تمایل به رفتارهای بزهکارانه در بین پاسخگویان ساکن مناطق کم‌برخوردار بیشتر از افراد ساکن مناطق نیمه‌برخوردار و برخوردار است. بین پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده دانش‌آموزان و سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان با تمایل به رفتارهای بزهکارانه به ترتیب (27/0-) و (33/0-) همبستگی معنادار معکوسی وجود دارد. علاوه بر این، با استفاده از مدل‌سازی معادله ساختاری با بهره‌گیری از نرم‌افزار Amos مشخص شد که پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده (30/0-) و سواد رسانه‌ای (33/0-) بر تمایل به رفتارهای بزهکارانه دانش‌آموزان تأثیر دارند.
 

کلیدواژه‌ها

• کلیدواژه‌ها: سواد رسانه‌ای
• رفتار بزهکارانه
• بزهکاری
• دانش‌آموزان
• شهر تبریز

مراجع

1. آقایی، م. (1399). نقش رفتار مبتنی بر سواد رسانه‌ای در پیشگیری از وقوع انواع جرایم در بین خانوارهای اصفهانی. مطالعات پیشگیری از جرم، 15‌(56)، 117-137.
2. آقائی، س. (1396). رسانه و جرم از منظر جرم‌شناسی فرهنگی. مطالعات حقوق کیفری و جرم‌شناسی، 4(1)، 35-1.
3. امیر انتخابی، ش.، و رجبی، س. (1398). بررسی و تحلیل سطوح مختلف سواد رسانه‌ای. پژوهش‌های ارتباطی، 8 (3)، 573-583.
4. باصری، م. (1385). بررسی عوامل خانوادگی موثر بر رفتار بزهکارانه نوجوانان: مطالعه موردی شهر شیراز (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه شیراز، ایران.
5. بیداروند، م.، پورقهرمانی، ب.، و بیگی، ج. (1401). تأثیر پیشگیرانۀ سرمایۀ اجتماعی رسانه‌ای بر بزهکاری در بستر فناوری‌های نوین در دوران اپیدمی کرونا. حقوق فناوری‌های نوین، 3(5)،
   33-53.
6. تقی‌زاده، ع. (1396). اثربخشی آموزش سواد رسانه‌ای بر دانش‌آموزان در شهر کرمان. پژوهش‌های ارتباطی، 4(92)، 153-174.
7. جعفری، م. (1397). بررسی ارتباط بین سواد رسانه‌ای و گرایش به بزهکاری جوانان (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق، ایران.
8. حق‌پرست، ا.، قیومی، ع.، و امیرحسینی، ز. (1397). رابطه سرمایه و سلامت اجتماعی و سواد رسانه‌ای با کاهش آسیب‌های اخلاقی در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام. مطالعات میان فرهنگی، 13‌(35)‌،41-70.
9. خوبی‌نژاد، م. (1395). بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی مرتبط با رفتارهای نابهنجار در مدرسه و خانه به‌عنوان یک رفتار بزهکارانه در بین دانش‌آموزان مدارس راهنمایی شهر بهمئی (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه شیراز، ایران.
10. شریفی، س. (1388). بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مرتبط با تمایل دختران به رفتار بزهکارانه (مطالعه موردی دختران 15 تا 24 سال شهر شیراز) (پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد منتشرنشده). دانشگاه شیراز، ایران.
11. ‌شریفی رهنمو، س.، سراجی، ف.، و شریفی رهنمو، م. (1399). رابطه بین میزان سواد رسانه‌ای با کاهش آسیب‌های اجتماعی استفاده از اینستاگرام با تأکید بر نقش پلیس (موردمطالعه: جوانان 18 تا 30 ساله شهر همدان). مطالعات امنیت اجتماعی، 11‌(61)، 133-156.
12. شکرخواه، ی. (1368). سواد رسانه‌ای: یک مقالۀ عقیده‌ای. فصلنامه رسانه، 17(4)، 27-32.
13. فرقانی، م.، و خدامرادی، ی. (198). نقش سواد رسانه‌ای در تعدیل اعتیاد اینترنتی (مطالعه موردی: دانش‌آموزان متوسطه دوم چهار محال بختیاری). مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 20(45)، 85-102.
14. کردی حاجی، آ.، حاجی‌تبار فیروزجائی، ح.، و کلانتری، ک. (1401). عوامل خطرآفرین و پیشگیری‌کننده از بزهکاری کودکان و نوجوانان از دیدگاه قضات، مددکاران اجتماعی و مدیران مدارس استان مازندران. رفاه اجتماعی، 22(84)، 161-180.
15. کانسیداین، د. (1379). درآمدی بر سواد رسانه‌ای (ن. بلیغ، مترجم). تهران: انتشارات اداره کل تحقیق و توسعه صدا.
16. گیدنز، آ. (1393). جامعه‌شناسی (م. صبوری، مترجم). تهران: نی.
17. محمدی، ش.، بیژنی میرزایی، ط.، و حاتمی، م. (1397). نقش خانواده، مدرسه و رسانه در پیشگیری از وقوع جرم با تأکید بر معیارهای بین‌المللی حاکم بر تعهد دولت‌ها در آموزش افراد. تدریس‌پژوهی، 6(4)، 238-258.
18. ملکی، ف.، و هاشمیان­فر، س. (1399). بررسی میزان و تأثیر سواد رسانه‌ای نوجوانان در بروز اغتشاشات. دانش انتظامی اصفهان، 7‌(23)، 77-105.
19. نعمتی‌فر، ن.، خجسته باقرزاده، ح.، و کاظمی، ه. (1396). مطالعه سطح سواد رسانه‌ای کاربران رسانه‌های اجتماعی. فصلنامه مطالعات رسانه‌های نوین، 4(16)، 143-175.
20. نورآذر، ف. (1399). بررسی تأثیر سواد رسانه‌ای بر کاهش جرایم نوپدید مربوط به استفاده از فضای مجازی در بین جوانان شهر مشگین شهر. نشریه دانش انتظامی اردبیل، 7 (27)،90-110.
21. ولیزاده، ک.، و جعفری، ع. (1398). نقش کتاب درسی تفکر و سواد رسانه‌ای در ارتقای ابعاد سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوره دوم شهر اردبیل. پژوهش‌های ارتباطی، 26(4)، 209-223.
22. Cheunge, C‌. (2017). Promation media literacy education in China: A case study of a primary school. International Journal of Adolescence and Youth, 21‌(2), 117-215.
23. Cortes, C. E. (2001). Knowledge construction and popular culture: The media as multicultural educator. Educational Researcher, 22(5), 4-14.
24. Garlan. Bulger, M., & Davison, P. (2018). The social networks, promises, challenges and futures of media literacy. Journal of Media Literacy Education, 10 (1), 1-21.
25. Hobbs‌, F. (2003). Measured multi-modal comprehension & analysis of treatment & control groups of grade 11 concord high school. Education Media International.
26. Kovac, B., & Rosenstiehl, T. (2001). Elements of ‌ journalism: What news people should know and the public should expect completely updated and rvised. New York: Three Rivers Press.
27. Mingoia, J., Hutchinson, A. D., Gleaves, D. H., & Wilson, C. (2019). The impact of a social media literacy intervention on positive attitudes to tanning: A pilot study. Computers in Human Behavior, 90, 188-195.
28. Nagle, J. (2018). Twitter, cyber-violence, and the need for a critical social media literacy in teacher education: A review of the literature. Teaching and Teacher Education, 76, 86-94.
29. Paxson, P. (2005). Media literacy: Thinking critically. Portland: Walch Publication.
30. Pereira, S., & Moura, P. (2019). Assessing media literacy competences: A study with Portuguese young people. European Journal of Communication, 34(1), 20-37.
31. Purnama, S., Ulfah, M., Machali, I., Wibowo, A., & Narmaditya, B. S. (2021). Does digital literacy influence students’ online risk? Evidence from Covid-19. Heliyon, 7(6), e07406.
32. Scharrer, E. (2009). Measuring the effects of a media literacy program on conflict and violence. Journal of Media Literacy Education, 1(1), 12-27.
33. 33-Silver, A. (2009). A European approach to media literacy: Moving toward an inclusive knowledge society. Comunicar: Revista Científica de Comunicacíon y Educacíon, 16(32), 11-13.
34. Suwana, F. (2017). Empowering Indonesian women through building digital media literacy. Kasetsart Journal of Social Sciences, 38(3), 212-217.
35. Thoman, E. (1995). The 3 stages of media literacy. Los Angeles, CA: Center for Media Literacy.
36. Vahedi, Z., Sibalis, A., & Sutherland, J. E. (2018). Are media literacy interventions effective at changing attitudes and intentions towards risky health behaviors in adolescents? A meta-analytic review. Journal of Adolescence, 67, 140-152.
37. Xie, X., Gai, X., & Zhou, Y. (2019). A meta-analysis of media literacy interventions for deviant behaviors. Computers & Education, 139, 146-156.